Tarixiy geografiya va kartografiya

Milliy chegaralanish natijasida О ‘zbekiston SSR tarkibiga quyidagi 
hududlar kiritildi:
—
Turkiston ASSR dan 9 ta uyezd, 133 tuman va 7 qishloq okrugi; 

---

84 
— Buxoro respublikasining 9 ta viloyati; — Xorazm 
respublikasining 23 ta tumani. 
O`zbekiston SSR tashkil etilgan paytda uning hududi 312394 kv. km. ni, 
aholisi 4 million 447 ming 55 kishini tashkil etar edi.
1926 yil ma’lumotlari bo‘yicha, milliy tarkibiga ko‘ra aholining 74,2 foizini 
o‘zbeklar, qolganlarini esa boshqa millatlar tashkil etgan. 
O`zbekiston SSRning dastlabki poytaxti 
Buxoro 
bo‘lgan. Biroq ko‘p o‘tmay 
— 1925 yil aprelda poytaxt 
Samarqand 
qilib belgilandi.
1930 yil oxirida poytaxt 
Toshkentga 
ko‘chirildi. O`zbekiston SSRda butun 
hokimiyat 0‘zbekiston SSR sovetlarining ta’sis qurultoyiga qadar Muvaqqat 
Inqilobiy qo‘mita ixtiyoriga berildi. Buxoro respublikasi hokimiyati raisi, taniqli 
davlat arbobi Fayzulla Aoljayev O`zbekiston SSR Inqilobiy qo‘mitasi raisi qilib 
tasdiqlandi. 
1924 yil 5 dekabrda Inqilobiy Qo‘mita butun O`zbekiston xalqiga murojaat 
qilib, O`zbekiston SSR tuzilgani, uning tarkibiga Tojikiston ASSR kirganligi 
ma’lum qilindi. 
1924 yil 13 fevralda Buxoroda O`zbekiston SSR Sovetlarining I s’ezdi ochildi. 
U 17 fevralda ,,0‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining tashkil topishi 
to‘g‘risidagi deklarasiya“ni qabul qildi. Deklarasiya O`zbekiston SSR tashkil 
topganligini qonunan rasmiylashtirdi va 0‘zbekiston SSRning ixtiyoriy ravishda 
SSSR tarkibiga kirganligini e’lon qildi. Deklarasiyada qayd qilib o‘tilganidek, 
,,shu kundan e ’tiboran о ‘zbek xalqi hududida Toshkent, Samarqand, Farg'ona, 
Qashqadaryo, Zarafshon, 
Surxondaryo va Xorazm viloyatlarini о ‘ziga olgan bu 
xalq tarixida birinchi marta ishchi va dehqonlaming ittifoqdosh O`zbekiston Sovet 
Sosialistik Respublikasi ta ’sis etildi, unga Tojikiston Avtonom SSR kirdi
“.
1925 yil 13 mayda SSSR Sovetlarining III s’ezdi Turkmaniston va O`zbekiston 
respublikasining SSSR tarkibiga kirishi to‘g‘risida shu rcspublikalar „xalqlarining 
erkin xohishi“ni inobatga olib tasdiqladi. 
Shu 
tariqa, 
0‘zbekiston 
ittifoqdosh 
respublikasining 
qonunan 
rasmiylashtirish jarayoni tugallandi va jahon xaritasida SSSR tarkibidagi 
ittifoqdosh respublika bo‘lgan 0‘zbekiston milliy sovet respublikasi paydo 
bo‘ldi. 
1937 yilda qabul qilingan 0‘zbekiston SSR Konstitusiyasida yozib 
qo‘yilgan respublikaning suvereniteti, erkinligi, tengligi va mustaqil rivojlanish 
huquqiga ega ekanligi haqidagi qoidalar faqat ,,qog‘ozda“ edi, xolos. Amalda 
esa, O`zbekiston mustamlaka mavqeini egallab, hamma jihatdan metropoliyaga 

---

85 
butunlay qaram bo‘lib qolgan edi. 20-yillarning boshlarida partiya X, XII, 
XIV, s’ezdlari tomonidan ilgari surilgan xalqlaming iqtisodiy va madaniy 
qoloqligini tugatish vazifasi ham hal qilinmadi, bu boradagi partiya qarorlari 
bajarilmadi. Bu davrga kelib milliy rcspublikalar huquqlari butunlay cheklab 
qo‘yildi. Ular yangi Konstitusiyaga muvofiq eng muhim va asosiy masalalarni 
hal qilishi u yoqda tursin, hatto, viloyat va tuman bo‘linishlari chegaralarini 
belgilash huquqiga ham ega emas edilar. 
1925 yil may oyida O`zbekiston SSSR tarkibiga kiritildi. SSSR Konstitusiyasi, 
uning asosiy qonun-qoidalari 0‘zbekiston SSR hududida bevosita ishlaydigan 
bo‘ldi. 1927 yilda qabul qilingan 0‘zbekiston SSR ning birinchi va 1937 yilda 
qabul qilingan ikkkinchi Konstitusiyasi ham amalda SSSR Konstitusiyasining 
ko‘chirma nusxasi edi. Chunki O`zbekiston qog‘ozdagi „suve- ren“ respublika 
bo‘lib, amalda markazga tobe va qaram bir o‘lka edi, xolos. U o‘z xalqining milliy 
manfaatlariga oid biror-bir dolzarb, hayotiy ahamiyatga molik masalani ittifoq 
hukumatidan xoli ravishda mustaqil hal eta olmasdi. Bunga uning haddi sig'masdi. 
Binobarin, respublikaning ichki va tashqi siyosatiga daxldor barcha masalalar 
faqat 
hukmron 
markaz 
xohish-irodasi 
bilangina 
hal 
etilardi. 
Hatto 
O`zbekistonning ma’muriy-hududiy tuzilishiga oid masalalar ham ittifoq 
hukumati roziligini so‘ra- masdan 1929 yilda Tojikiston ASSR O`zbekiston 
SSRtarkibidan chiqarihb, Tojikiston Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirildi 
hamda SSSR ga qabul qilindi.