Tarixiy geografiya va kartografiya

 
 
 
 
 

---

82 
10- MAVZU: O‘zbekistonning tarixiy geografiyasi (1924-1991 yillar). 
 
REJA: 
1.
 
0‘rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanishning o‘tkazilishi. O ‘zbekiston 
SSRning tashkil topishi. 
2.
 
XX asrning 20- 80-yiIlarida Qoraqalpog‘iston 
3.
 
O ‘zbekistonning aholi geografiyasi (XX asrning 20-80-yilIari) 
4.
 
XX asrning 20-80-yillarida O‘zbekistonning iqtisodiy geografiyasi 
 
Tayanch so`z va iboralar:
M
illiy-hududiy chcgaralanish, O ‘zbekiston SSR, 
Tojikiston ASSR, Qoraqalpog‘iston ASSR,
 
O ‘zbekiston aholi geografiyasi
, 
O‘zbekiston iqtisodiy geografiyasi.
 
1924 vil 15 sentyabrda Turkiston Markaziy ljroiya Q o'mitasining navbatdan 
tashqari sessivasi ish boshladi. Uning kun t a rt ibid a bitta masala: milliy-hududiy 
chegaralanish masalasi turardi. M azkur masala yuzasidan Islomov m a’ruza qildi. 
Umu- man bu m a’ruzada avvalgi bosqichlarda ilgari surilgan barcha g'ovalar va 
qoidalarni vaqqol takrorlashdan iborat bo‘ldi. Ma'ruzada milliy-hududiy 
chcgaralanishni ..millatlarni o'z taqdirini o'zi bclgilash prinsipi"ni to ‘liq amalga 
oshirish, yangi „milliy davlat tuzilmalariuni tashkil ctish kcrak sifatida tushunish 
kerakligiga asos solindi. Shu bilan birga Islomov ma'ruzasida. milliy-hududiy 
chegaralanish “xalqning xohish-irodasini bildirish akti“ , degan tezis birinchi bor 
ochiq aytildi: “ 
Turkiston xalqlari bilan birgalikdaBuxom va Xoraz.m xalqlari 
ham niilliy chegaralanish to'g'risida о lz xohish-irodasini hildirdilar. Ular ham 
barchi qirg‘izlar о ‘z.beklarva turkmanlarni yagona davlatga birlashtirish yo'li 
bilan qilingan tarixiy adolatsizlik oqibatlarini tuzatishga intilmoqdalar"
Bu 1924 
vil 16 sentyabrda Turkiston Markaziy ljroiya Q o‘mitasi sessiyasida chegaralanish 
to‘g‘risida qabul qilingan qarorda o'z ifodasini topdi. 
Birmuncha keyinroq tojiklarning milliy o'z taqdirini o'zi bclgilash shakli bir oz 
o'zgardi. 1924 vil 4 oktyabrdagi majlisda m illiy-hududiy chegaralanish bo'yicha 
O'zbekiston byurosi Tojikiston komissivasining Tojikiston Avtonom Rcspublikasi 
va uning O'zbekiston ittifoqdosh respublikasiga kirishi to'g'risidagi qarorga rozilik 
bcrdi. M ana shu majlisning o'zida uzoq tortishuvdan keyin Panjikent va O'ratcpa 
tumanlarining Tojikiston tarkibiga kirishiga qaror qilindi. 

---

83 
1924 yil 14 oktyabrda RSFSR Bolsheviklar Markaziy Ijroiya Qo'mitasi II 
sessiyasi Turkiston Rcspublikasi Markaziy Ijroiya Qo'mitasining milliy-hududiy 
chegaralanish to‘g‘risidagi qarorini tojik xalqiga nisbatan ayrim o'zgarishlar bilan 
tasdiqladi. Tojik xalqiga Turkiston Markaziy Ijroiya Qo'mitasi sessiyasi va Umum- 
buxoro qurultoy qarorida ko'rsatilgandek, O`zbekiston Rcspublikasi larkibida 
muxtor viloyat cmas, balki Tojikiston Avtonom Rcspublikasi tashkil etish huquqi 
berilishi maqsadga muvofiq ckanligini e’tirof qildi. Shu tariqa Bolsheviklar 
Markaziy Ijroiya Qo'mitasi sessiyasi qaroriga nuivoliq O rta Osiyoda O'zbekiston 
va 
Turkmaniston 
republikalari, 
Tojikiston 
Avtonom 
Rcspublikasi, 
Qoraqalpogfiston va Qirg'iziston Avtonom viloyat lari tashkil topdi. 
1924 yil 27 oktyabrda SSSR Bolsheviklar Markaziy Ijroiya Qo'mitasi 11 
sessiyasi Turkiston ASSR Markaziy Ijroiya Qo'mitasi.
Sovetlarning Umumbuxoro V qurultoyi va Sovctlarning Umum- xorazm V 
qurultoyi lavqulodda scssivasining milliy-hududiy chegaralanish va yangi 
rcspublikalar hamda viloyatlar tashkil etish to'g'risidagi iltimosini qondirish va 
„mehnatkash xalqning erkin xohish bildirilishi eng yuqon qonundir
degan 
ilova bilan tasdiqladi. 
SSSR Markaziy Ijroiya Qo'mitasining qarorida "SSSR M arkaziy Ijroiya 
Qo'mitasi Ravosatiga O'rta Osiyoda yangi tashkil eiilayotgan respublikalarni ana 
shu rcspublikalar Sovctlar qurultoylan qaroriga muvofiq rasnfiylashtirishni 
amalga oshirish" vazifasi topshirildi. 
Shunday qilib, 1924 yil sentyabr-oktyabrda milliy-hududiy chegaralanish 
O'rta Osiyo republikalari. Rossiya Fedcrasiyasi va SSSR davlat hokimiyati 
yuqori organlari qarorlarida qonun yo‘li bilan rasmiylashtirildi. 
SSSR Bolsheviklar Markaziy Ijroiya Qo'mitasi II sessiyasi qaroridan keyin 
qisqa muddat ichida yangi tashkil topgan milliy tuzilmalarning haqiqatda 
rasmiylashtirilishi amalga oshirildi.
Turkiston. Buxoro, Xorazm respublikalarining 1924 yil noyabrda bo‘lib o‘tgan 
maxsus sessiyalari o‘z-o‘zini tarqatib yuborish to‘g‘risida qaror qabul qildilar. 
Yangi tashkil etilgan respublikalarda inqilobiy qo‘mitalar tuzilib, ular yangi 
respublikalar va viloyatlar ta’sis s’ezdlarini chaqirish yuzasidan tayyorgarlik 
ishlariga bosh- chilik qildilar.