Международный научно-образовательный электронный журнал



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/344
Sana20.03.2022
Hajmi13,57 Mb.
#503221
TuriСборник
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   344
Bog'liq
ОИНВ21ВЕКЕ. Февраль 2022. Том 6

ЛИТЕРАТУРА
1. Портер М.Э. Кластеры в туризме. Пер. с англ. - М.: Издат. Дом «Вильямс», 2010.
2.Новиков В.С. Инновации в туризме: учеб. Пособие для студ. высш. учеб. 
заведений/ М: Издательский центр «Академия», 2011-32с. 
3.Е.М. Бергман Туристические кластеры: учеб. Пособие для студ. высш. учеб. 
заведений/ М: Издательский центр «Академия», 2012-109с. 


44 
 
 
 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIM FAKULTETI 
Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi yo’nalishi 
1939-B guruh talabasi 
 
Xolmuxammedova 
Nozimaxonning 
 
“BOLALAR NUTQINI O`STIRISH” 
mavzusidagi 
 
 

 
 
 


45 
Bolalar nutqini o`stirish
Annotatsiya: 
Nutq bolaga inson madaniyatining barcha yutuqlariga
yo`l ochadi.Nutqni egallab olishning eng muhim bosqichlari maktabgacha yoshga 
to`g`ri keladi.Maktabgacha ta`lim bola sog`lom har tomonlama kamol topib 
shakllanishini ta`minlaydi,unda o`qishga intilish hissini uyg`otadi,uni muntazam ta`lim 
olishga tayyorlaydi. 
Kalit 
so`zlar:
nutq,nutqiy 
rivojlanish,bog`lanishli 
nutq,tevarak-atrof,so`z 
boyligi,maktabgacha 
ta`lim,monologik 
nutq,dialogik 
nutq,grammatik 
qonuniyatlar,qo`shiq-o`yin.
Hozirgi davrda mustaqil O`zbekistonimizda bolalar savodxonligi va ularning 
sog`lom voyaga yetishiga doir ko`plab ishlar olib borilmoqda. 
Masalan,maktabgacha katta yoshdagi bolalarning nutqini o`stirishdagi asosiy 
omillar bilan tanishib chiqamiz. 
Nutq o`stirish bolaning so`z boyligini oshirishda,muloqot qobilyatini o`stirishda 
va uning aqliy intellektlarini,dunyoqarashini,tafakkurini rivojlantirishda xizmat qiladi. 
A.N.Leontevning fikricha,nutqiy rivojlanish jarayonini quyidagicha ta`riflaydi: 
Nutqni “rivojlantirish jarayoni bola lug`atining va so`zlarning assotsiatsiya asosida 
bog`lanishining ortishida ifodalanadigan miqdoriy o`zgarishlar jarayoni emas, balki 
sifat jihatidan o`zgarish jarayonidir,zero, u fikrlash va ong rivojlanishi bilan ichki 
bog`langan holda so`zning barcha funksiyalari,tomonlari va aloqalarini qamrab 
oladigan haqiqiy rivojlanish jarayonidir” deb bejiz aytmagan. 
Bola nutqini o`stirishda,avvalo ularning yosh jihatlarini inobatga olish zarur. 
Masalan,maktabgacha katta yoshdagi bolalarni nutqini o`stirishda ko`proq
monolog va dialoglardan foydalanish kerak.Monolog bolalarga qiyinchilik tug`dirishi 
mumkin,lekin o`quvchilarga dialog qiziqish uyg`otadi. Dialog-bola va o`qituvchining 
birgalikdagi muloqot vositasi hisoblanadi. Bolalar dialogik nutqda faol 


46 
bo`lishadi.Masalan,dialogik nutqni maktabgacha ta`lim muassasalarida,uyda,dam 
olish oromgohlariga borishganda foydalanishadi.Shuning uchun bu dialogik nutqdan 
bemalol ishlata olishadi. 
Metodik adabiyotlarda yozilishicha,adabiy til negizida,asosan monologik nutq 
asosiy vazifani bajaradi.Shu sababli nutqni rivojlantirish ta`lim-tarbiyada muhim izchil 
ahamiyat kasb etadi. 
Monologik nutq-asosiy mavzuga doir mantiqiy ketma-ket gaplar shaklida 
ifodalangan 
va 
insonga 
ta`sir 
ko`rsatishga 
yo`naltirilgan 
fikrlar 
(gaplar,so`zlar,tovushlar)ning uyushgan tizimini namoyon etadi. 
Bola uchun monologik nutq psixologik tomondan murakkab hisoblanadi. 
Monologik nutq maktabgacha katta yoshdagi bolalarga uning o`zi bayon qilmoqchi 
bo`lgan so`z,ibora,gap ma`nosini tushunmasligi bilan bog`liq muammolar 
tug`iladi.Monologik nutq tinglovchiga tushunarli va maroqli bo`lishi uchun 
avvalo,maktabgacha yoshdagi bolalar xotirasi,so`z boyligi va mantiqiy fikrlashga ega 
bo`lmog`i lozim. 
Bolaning nutqi adabiy til me`yorlariga to`g`ri amal qilish,kattalar nutqini idrok 
etish va o`zining qiziqishlari faolligi bilan rivojlantirishimiz mumkin.
Bola nutqini o`stirishda qonuniyatlarga ham amal qilish lozim. Ona tilidagi 
nutqini idrok etishda bolaning nutq organlarini mashq qildirish lozim.Ularni ko`proq 
mashq qildirish bola nutqining rivojlanishida muhim rol o`ynaydi. 
Nutq ma`nosini tushunish uchun bola grammatik qonunyatlarni o`zlashtirishi 
mumkin. 
Nutq me`yorlarini o`zlashtirishda tinish belgilarini ishlatish me`yori,eslab qolish 
qobiliyatini rivojlantirish muhim o`rin tutadi. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish bilan bog`liq 
masalalarni hal etishda quyidagilar inobatga olinadi:


47 
1.Insondagi bilish qobilyati,tug`ma qiziquvchanlik nutq vositasida amalga 
oshiriladi.
2. Bola nutq ishtirokida dunyoqarashni rivojlantirib olamni tanib oladi. 
Bolalar nutqini o`stirishda yana bir omillardan biri,tevarak-atrof bilan 
tanishtirishdir.Nutqni samaraliroq rivojlantirishda bolalarning tevarak-atrof obyektlari 
ya`ni insonlarning hayoti va mehnat tarzi,hayvonlar dunyosi,o`simliklar olami,suv osti 
dunyosi 
to`g`risidagi 
tasavvurlarini 
tobora 
kengaytirib 
borish 
maqsadga 
muvofiqdir.Shuningdek ,tevarak-atrof obyektlari ustida kuzatishlar,balki,ularni 
o`rganish uchun sayohat o`tkazish muhim omillardan sanaladi. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning tevark-atrofni o`rganishda nutqni 
rivojlantirish uchun so`zlarni mavzu jihatidan quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin: 
-ota-onalar,qarindosh-urug`lar,tengdoshlar bilan bog`liq so`zlar; 
-maishiy predmetlar,o`yinchoqlarni anglatadigan so`zlar; 
-bola yashab turgan joydagi predmetlar va boshqa narsalarni anglatadigan so`zlar; 
-hayvonot olami,qushlar,sudralib yuruvchilar,hasharotlarni anglatadigan so`zlar; 
-jonsiz tabiat obyektlarini anglatadigan so`zlar; 
-inson kasb-faoliyatining har xil turlari(kasbi,ixtisosi,ish turlari va hokazo)ni
anglatadigan so`zlar; 
-buyumlar,moslamalar,asbob-uskunalar,mashinalar,materiallar va hokazolarni 
anglatuvchi so`zlar; 
-pedagogika,psixologiya,sotsiologiya,tarix(axloq,ma`naviyat,qadriyat) 
kabilar 
bilan bog`liq so`zlar; 
-ijtimoiy-siyosiy hodisalar bilan bog`liq so`zlar. 


48 
Maktabgacha ta`lim muassasalarida maktabgacha katta yoshdagi bolalar ayrim 
so`zlarni o`rganish bilan bir qatorda,iboralarni ham talffuz qilishni o`rganishlari 
ularning bog`lanishli nutqini o`stirishga samarali ta`sir o`tkazadi. 
Tevarak-atrofni o`rganishda tarbiyachi va ota-onalar tomonidan ham 
predmetlarni, ularni qismlarini elementlari bilan tanishtirish lozim.Ularni idrok etib, 
ular haqida mulohoza yuritishi ham darkor. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish faoliyatining har xil 
turlarida amalga oshiriladi: 
-tabiat obyektlari bilan tanishtirish mashg`ulotlarida; 
-badiiy asarlar bilan tanishtirish mashg`ulotlarida; 
-savod o`rgatishda; 
-o`yin faoloyatida; 
-ijtimoiy foydali mehnat jarayonida turli ishlarning bajarilishida. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirishda ularga 
ertak,hikoyalar o`qib berish va ularni so`zlashga o`rgatishga xizmat qiladi. 
Bolalarning 
bog`lanishni 
nutqni rivojlantirishda,ayniqsa,lug`at boyligini 
faollashtirish muhim vazifadir. 
Ko`proq qishloq bolalari o`ynaydigan o`yinlar ularni sanashni o`rganishga,nafas 
yo`llarini 
rivojlantirishga 
yordam 
beradi 
va 
lug`at 
boyligini 
oshirib 
faollashtiradi.Bunda ayniqsa,qo`shiq-o`yinlar muhim rol o`ynaydi. 
Bir,ikki,o`n olti, 
O`n olti deb kim aytdi? 
O`n olti deb men aytdim, 
Ishonmasang sanab ko`r... 


49 
(O`yindagi bolalar sanaladi). 
Hozirgi paytda qo`shiq-o`yinlar,topishmoq-o`yinlar,sanoq o`yinlar bolalarning 
bilimini oshiradi,aqlini charxlaydi,zukku etib tarbiyalaydi. 
Bola 
nutqini 
rivojlantish 
samaradorligiga 
erishishda 
ularning 
bilim 
darajasi,qiziqishi va o`zining qobiliyati xususiyatini hisobga olish muhim omildir. 

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   344




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish