Lab ishlanma. An kim-12

4 – tajriba. Magniyning kam eruvchan tuzlari 
Ishning bajarilish tartibi. 1) 
Magniy oksalatning olinishi. Probirkaga 4-5 
tomchi magniy tuzi va ammoniy oksalat eritmalaridan tomizing. Unga 1-2 tomchi 
etil spirt tomizing. Hosil bo‘lgan cho‘kmaning rangiga ahamiyat bering hosil 
bo‘lgan cho‘kmaga bir necha tomchi xlorid kislota eritmasidan qo‘shing.
2) 
Magniy gidroksokarbonatning olinishi. Probirkaga 4-5 tomchi magniy 
tuzi tomizib, unga tomchilatib natriy karbonat eritmasidan cho‘kma hosil 
bo‘lguncha qo‘shing.
Vazifalar. 
Jarayonni izohlang va reaksiya tenglamasini yozing. 
Xulosalarni daftaringizga yozing.
 
 
5 – tajriba. Kalsiyning qaytaruvchilik xossalari 
Ishning bajarilish tartibi. 1) 
Kalsiyni suvga o‘zaro ta’siri. Probirkaning 1/3 
qismigacha suv soling va kichik bo‘lak kalsiy metallidan tushiring. Gaz ajralib 
chiqishini kuzating. Reaksiya to‘xtagandan so‘ng eritmaga 1-2 tomchi fenolftalein 
tomizing. 
2) 
Kalsiyni kislotalar bilan ta’siri. Probirkaga 6-7 tomchi xlorid kislota 
eritmasidan tomizing va unga kalsiy metalli bo‘lagidan ozroq miqdorda soling. 
Reaksiyani shidatli borishiga ahamiyat bering.
 
16-LABORATORIYA ISHI
SUVNING QATTIQLIGINI ANIQLASH 
 
Ishning maqsadi.
Suvning qattiqligini aniqlash va qattiqlikni yo‘qotishga 
doir ko‘nikmalarni shakllantirish. 
Kerakli asbob va jihozlar. 
Stakan, probirkalar, byuretka. 
Kerakli reaktivlar.
B (etilendiaminotetrasetat kislotaning ikki natriyli 
tuzi), ammiakli bufer eritma, vodoprovod suvi , HCl eritmasi.
Nazariy ma’lumot. 
Vodoprovod suvi (tekshiriladigan suv) dan pipetka 
bilan 100 ml o‘lchab olinadida, konussimon kolbaga quyiladi. Bu suvga 2-3 
tomchi metiloranj qo‘shib, eritma och pushti tusga kirguncha 0,1 n li HCl eritmasi 
bilan tirtrlanadi. 
Titrlash vaqtida quyidagi reaksiyalar sodir bo‘ladi: 
O
H
CO
MgCl
HCl
HCO
Mg
O
H
CO
CaCl
HCl
HCO
Ca
2
2
2
2
3
2
2
2
2
3
2
2
2
)
(
2
2
2
)
(
+
+
=
+
+
+
=
+
Shunday qilib, titrlash uchun sarf bo‘lgan kislotaning mg-ekv. miqdori 100 
ml suvdagi Ca va Mg ning mg-ekvivalentlariga teng bo‘ladi (ekvivalentlar qonuni). 
1 l suvda esa 10 marta ortiq miqdorda Ca
2+
va Mg
2+
ionlari bo‘ladi. 
Suvning qattiqligi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
Muvaqqat qattiqlik 
l
ekv
mg
H
V
HCl
HCl
−
•
•
10
Bu erda V
HCl
-ml suvni titrlash uchun sarf qilingan kislota eritmasining 
hajmi, ml; N
HCl
-kislotaning normalligi; 10-bir litr suvdagi Ca
2+
va Mg
2+
ionlarining 
mg-ekvivalentini hisoblash koeffisenti.

---

---

---

Kuchkarov M.A. -94- Anorganik kimyo 
bo‘ladi. Amorf borni metallarda eri tib, kristall bor olinadi. Qattiqlik jihatidan bor 
olmosdan keyingi birinchi o‘rinni egallaydi. Bor tarqoq element. Bor og‘irlik 
jihatidan Yer po‘stlog‘ining 3

10
-4
% ini tashqil qiladi. Uning tabiatda uchraydigan 
asosiy minerallari borat kislota H
3
BO
3
va uning tuzi bura Na
2
B
4
O
4

10H
2
O dir. 
Toza bor BBr
3
ni kvars nayda 800°-1000°S da vodorod bilan qaytarish orqali yoki 
bor galogenidlarni volfram yoki tantalda 1300°S da parchalash yo‘li bilan olinadi. 
Bor oksidi natriy yoki magniy metallari bilan qaytarilganida qo‘ng‘ir tusli "amorf 
bor" olinadi: 
3Mg + B
2
O
2
→ 3MgO + 2B + 102 kkal 
Boratlarni elektroliz qilish usuli bilan ham bor olinadi.
Aluminiy tartib raqami 13, atom massasi26.9.Aluminiy tabiatda 
tarqalganligi jihatidan barcha metallar ichida birinchi urinda turadi. U Yer 
po‘stlog‘ining 8.8% ini tashqil etadi. U tabiatda faqat birikmalar holida uchraydi.
Aluminiyning olinishi: Erstedt va Vyoler aluminiy xloridga metall holidagi 
kaliy ta'sir ettirib aluminiy olganlar: 
AlCl
3
+ 3K → Al + 3KCl 
Hozirgi vaqtda aluminiy olish uchun 1886 yilda Geru va Xoll topgan 
elektroliz usulidan foydalaniladi. Bu metod nazariyasi P.T.Fedotyev tomonidan 
taklif etilgan. Bunda xom-ashyo sifatida boksit (Al
2
O
3

nH
2
O)dan foydalaniladi. 
Avval boksiddan aluminiy oksid olinadi, so‘ngra aluminiy oksidning 
suyuqlantirilgan kriolitdagi eritmasi elektroliz qilinadi. Suyuq aralashmada 6-8% 
Al
2
O
3
, 92-94% Na
3
AlF
6
bo‘ladi. Suyuqlangan kriolitdan foydalanishning sababi 
shundaki, Al
2
O
3
bilan Na
3
AlF
6
962°S da suyuqlanadigan evtektik qotishma hosil 
qiladi: bu evtektik qotishma tarkibida 10% Al
2
O
3
bo‘ladi. Shu sababli elektrolizni 
pastroq haroratda olib borish mumkin. Elektrolitning suyuqlanish haroratini yanada 
pasaytirish maksadida unga turli ftoridlar qushiladi. Elektroliz prosessi 900°S 
atrofida olib boriladi. Anod sifatida grafit tayokchalar va katod sifatida esa 
presslangan ko‘mir yoki grafit ishlatiladi. Suyuq aralashmadagi aluminiy oksid 
Al
+3 
va O
2- 
ionlariga parchalanadi. 
Al
2
O
3
= 2Al
+3 
+ 3O
2-
Tok berilganida Al
3+ 
ionlari katodda zaryadsizlanadi: 
2Al
3+ 
+ 6e
-
→ 2Al 
O
2- 
ionlari esa anodda zaryadsizlanadi 
3O
2- 
→ 1
2
1
O
2
+ 6
e
Anodda ajralgan kislorod ko‘mir bilan reaksiyaga kirishib CO va CO
2
hosil 
qiladi. Elektrolizer tubiga suyuq xomaki aluminiydan anod urnida, toza 
aluminiydan esa katod sifatida foydalanib, tarkibida 99.99% Al bo‘lgan toza 
mahsulot olinadi. Aluminiy - kumushsimon oq yengil metall. U 658.6°S da 
suyuqlanadi, 2447°S da qaynaydi; Uning issiklik o‘tkazuvchanligi misning issiklik 
o‘tkazuvchanligining qariyb 50% ini, elektr o‘tkazuvchanligining 65% ini tashqil 
qiladi. Aluminiy nihoyatda plastik modda, sovuqda ham, issiqda ham aluminiyga 
mexanik ishlov berish qulay. Undan yupka varaqa va ingichka simlar tayyorlash 
mumkin.