Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti

  

                                          

---

 

61 

 

 

X U L O S A 

 

1991  yilda  O’zbekiston  mustaqillikka  erishganidan  so’ng  o’zbek  xalqi  o’z 

mustaqilligini  saqlab  qola  oladimi  yoki  yana  mustamlakachilikning  yangi 

ko’rinishlariga xos hayot kechiradimi, degan dilemmani kun tartibiga qat’iy qilib 

qo’ydi. 

 Eng muhimi  mustaqillik sharoitida migratsiya kabi jarayonlarning umumiy  

qonuniyatlarini, tendensiyalarini ilmiy tahlil qilish va prognozlashtirish juda qiyin 

vazifa. Ijtimoiy–siyosiy  hayotdagi tadrijiy uzluksizlik va o’zgarishlar doimo inson 

resurs lari va ularning  mobilliklariga bog’liq bo’lib kelgan. 

Prezidentimiz 

I.A.Karimov 

mustaqillikning 

dastlabki 

yillaridanoq, 

mamlakatimizda  yashayotgan  barcha  ijtimoiy-siyosiy  qatlamlarni,  tabaqalarni, 

millat  va  elatlarni  Vatan  ravnaqi,  yurt  tinchligi-osoyishtaligi,  xalq  farovonligi 

g’oyasi  atrofida  jipslashtirishga  alohida  e’tibor  berib  kelmoqda.  Bu  milliy 

rivojlanishning  istiqbollarini  kafolatlaydi.  Buning  asosiy  omili,  umumiy  nuqtasi-

mamlakatimizda  yashayotgan  barcha  fuqarolarni:  millatidan,  irqidan,  diniy 

e’tiqodidan,  iqtisodiy  ahvolidan,  siyosiy  mavqyeidan,  qaysi  partiyalarga 

mansubligidan  qat’iy  nazar,  umummillat  manfaatlarini  ifodalaydigan  istiqlol 

g’oyalari  ularning  ishonch  va  e’tiqodidan  joy  olishi  hamda  shu  g’oya  asosida 

birlashtirishdan iborat. Bu vazifani bajarish, mamlakatimizda demokratik, adolatli-

huquqiy  davlat,  fuqarolik  jamiyati  qurishning  zaruriy  sharti  bo’lib  qolmoqda. 

Zamonoviy 

axborotlashgan 

jamiyatda 

texnika, 

texnologiya, 

aloqa 

kommunikasiyalari  shu  darajada  takomillashib  ketdiki,  uni  harakatga  keltiradigan 

inson  omili  ko’pincha  bu  jarayonlardan  ortda  qolmoqda.  Bu  ayniqsa,  an’anaviy 

qadriyatlar  nisbatan  saqlanib  qolgan    jamiyatlarda  yaqqol  ko’zga  tashlanadi. 

 

XX–asrning 90–yillaridan boshlab ijtimoiy–gumanitar fanlar tizimida, inson 

omili  rivojlanishi  va  uni  boshqarish  borasida  yangicha  yondashuvlar  vujudga 

kelayotganini  kuzatish  mumkin.    Ya’ni,  zamonaviy  jamiyatda  «inson  omili» 

tushunchasiga  bo’lgan  qarashlar  tizimi  o’zgardi.  Yuqori  sur’atlarda  kechayotgan 

axborot  asri  kishilardagi  umuminsoniy  qadriyatlarga  nisbatan  munosabatlarni 

---

 

62 

 

 

o’zgartirishni taqozo qilmoqda. Bu esa, o’z navbatida, «inson omili» tushunchasiga 

yangicha ilmiy munosabat tizimini yaratishga ehtiyojni kuchaytirmoqda. Shu bois 

malakaviy  bitiruv  ishida  migratsiya  jarayonlarining  xarakteri  va  dinamikasi 

biografik  uslublarni  qo’llash  asosida  o’rganilib,  muammoning  tarixiy,  sotsial  va 

iqtisodiy  jihatlari  tahlil  qilindi.  Olingan  natijalar  O’zbekiston  davlati  demografik, 

ijtimoiy-sotsial  siyosatining  istiqboldagi  holatini  belgilashga  doir  dasturni  ishlab 

chiqishda tayanch ma’lumotlar vazifasini o’tashi mumkin.

 

Butun  dunyoda  kechayotgani  kabi,  bugungi  kunda  MDH  davlatlarida, 

xususan O’zbekiston hududida ham yangi sotsial muammolarning vujudga kelishi, 

«migratsiya» jarayonlarining intensivlashuvi kuzatilmoqda. Bu esa,  o’z navbatida 

urbanizasiya  jarayonlarining  mutanosib  tizimli  rivojlanishini  o’zgartirib  yubordi, 

aholining  turmush  tarzida  yangi  mental  xususiyatlarni  vujudga  keltirdi, 

kishilarning  tafakkur  tarzi  hamda  ijtimoiy–ruhiy  kayfiyatlarida  o’ziga  xos 

burilishlarning yuzaga kelishiga zamin yaratdi. 

 Malakaviy  bitiruv  ishi  mavzusi  bo’yicha  tadqiqot  natijalaridan  quyidagi 

metodologik  va  amaliy  tavsiyalarni  berish  mumkin:  O’zbekistonning  xalqaro 

migratsiya jarayonidagi mavqyeini kuchaytirishga doir qonuniy–huquqiy asoslarni 

mustahkamlash,  xususan  «Migratsiyada  ishtirok    etuvchilar  va  migrant  maqomi 

to’g’risida»  Qonun  qabul  qilish;    O’zbekiston  aholisining  migratsiyaga  oid 

ma’lumotlar  bankini  tashkil  qilish,  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy    himoya  qilish 

vazirligi  huzurida  migratsiya  jarayonlarini  o’rganuvchi  ilmiy  tadqiqot  markazini 

tashkil  etish;  Migrantlarning  huquqlari,  burchlari,  majburiyatlari,  mas’uliyati 

haqida  ommabob  nashrlarni  ko’paytirish  va  tarqatishni  yo’lga  qo’yish.  Mahalliy 

o’z–o’zini  boshqarish  organlari  migrantlar  bilan  doimiy  ishlashlari,  ularning 

harakatlanishini  nazorat  qilishi,  ro’yxatga  olishi  va  kerakli  maslahatlarni  berish 

yuzasidan kerakli chora–tadbirlarni amalga oshirishlari muhim amaliy ahamiyatga 

ega.    

 

Ish  o’rinlari  tashkil  qilishning  asosiy  moliyaviy  manbalari  iqtisodiyotning 

alohida  korxonalarini  qo’llab-quvvatlash  va  infratuzilmani  rivojlantirishga 

yo’naltiriladigan O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti hamda byudjetdan 

---

 

63 

 

 

tashqari  jamg’armalar  mablag’laridan.  alohida  muhim  investisiya  loyihalari 

bo’yicha  O’zbekiston  Respublikasining  rekonstruksіya  qilish  va  rivojlantirish 

jamg’armasi  mablag’laridan,  korxonalar  mablag’laridan.  shu  jumladan,  qonun 

hujjatlarida nazarda tutilgan soliqqa oid imtiyozlarni qo’llash natijasida qoladigan 

mablag’lardan,  aholining  xususiy  tadbirkorlikni  tashkil  qilish  va  olib  borishga 

mo’ljallangan  mablag’laridan,  chet  el  investisiyalari,  tijorat  banklarining 

kreditlaridan iborat bo’ladi. 

Hozirgi  zamon  O’zbekiston  jamiyatining  mafkurasi,  turli  ijtimoiy    ong 

shakllari  va  amaliyot  yo’nalishlari:  ta’lim-tarbiya,  fan  va  ilmiy  muassasalar, 

madaniyat va ma’naviy-ma’rifat, adabiyot va san’at, din, jismoniy tarbiya va sport 

sohalarida  integrasiyalashgan  kompleks-sistemali  faoliyatni  taqozo  qiladi.  Bu 

vazifaning murakkabligi:  

Birinchidan,  uzoq  tarixiy  davrlarda  davom  etgan  mustamlakachilik  siyosati 

xalqni  tarixiy  xotiradan,  milliy  qadriyatlardan  mahrum  qilish  chegarasiga  keltirib 

qo’ygan edi.  

Ikkinchidan, shu davrlarda totalitarizm, volyuntarizm siyosatining tashkiliy-

institusional tizimi xalq ongida mustamlakachilikka nisbatan «ko’nikish effektini» 

vujudga keltirib: bo’ysinuvchanlik, qullik stereotiplarini shakllantirgan. Boshqacha 

qilib  aytganda,  «uzoq  yillar  davomida  bu  tuzum  faqat  jamiyat  unga  zo’rlab 

bo’ysindirilgani  uchungina  emas,  balki  jamiyat  zo’rlik  yo’li  bilan  mafkuraviy 

qolipga moslashtirilgani uchun ham totalitar deb atalib kelindi». 

62

 

Uchinchidan,  yangi vujudga kelgan  mustaqil  davlatlar  ustidan hukumronlik 

qilishning  mukammal  mafkuraviy  usullaridan,  vositalaridan  foydalanishga  tayyor 

turgan  davlatlarning  «g’oyaviy  emansipasiyasi»,  «mafkuraviy  agressiyasi»  keng 

miqyosda hujum boshlashi bilan xarakterlanadi. 

Xulosa 

qilib 

aytganda, 

mustaqillikka 

erishgandan 

keyin 

milliy 

qadriyatlarning, muqaddas dinimizning tiklanishi milliy taraqqiyot uchun ma’naviy 

muhitni  yaratib  bermoqda.  Buyuk  ajdodlarimizning  ma’naviy  merosi  g’oyaviy 

barkamollik  uchun  oziq  bo’lmoqda,  lekin,  shuni  ham  aytish  kerakki,  bizning 

                                                      

62

  Бжезинский З. Коммунизм талвасаси. //Жаҳон адабиёти. 1997 й. №6 , - Б. 161. 

---

 

64 

 

 

tariximizga  mahliyo  bo’lib,  kelajakni  unitishga  haqqimiz  yo’q.  Tarixiy 

tajribalardan  saboq  olish,  undan  xulosalar  chiqarish  milliy  g’oyani,  jamiyat 

mafkurasi  sifatida  xalq  ishonchi  va  e’tiqodiga  aylantirish  uchun  zarur.  Shuning 

uchun  ham  I.A.Karimov:  «Jamiyatning  har  bir  a’zosi  o’z  o’tmishini  yaxshi  bilsa, 

bunday  odamlarni  yo’ldan  urish,  har  xil  aqidalar  ta’siriga  olish  mumkin  emas. 

Tarix  saboqlari  insonni  xushyorlikka  o’rgatadi,  irodasini  mustahkamlaydi»

63

  deb 

ta’kidlaydi. Bu haqiqatni anglash muhim. Bu milliy g’oyaga ishonch va e’tiqodni 

mustahkamlaydigan  negiz-poydevordir.  Mana  shulardan  kelib  chiqqan  holda, 

O’zbekistondagi  migratsion  jarayonlarni  tadqiq  etishning  quyidagi  obektiv 

sabablari va sharoitlari aniqlandi.  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                      

63

 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Биз ўз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7.-Т.: 

«Ўзбекистон», 1999. – Б. 153. 

---

 

65