Statik biokimyо

NUKLEIN KISLOTALAR KIMYOSI 
 
Nazariy tushuncha: 
Tirik hujayrada muhim biologik vazifani bajaruvchi biologik polimerlarga nuklein 
kislotalar kiradi. Ular irsiy belgilarni o’zida saqlab, uni avloddan avlodga o’tkazilishida, 
oqsillarning sintezida, organizmning o’sishi va rivojlanishida muhim o’rin egallaydi. 
Nuklein kislotalar 1869 yilda F. Misher tomonidan hujayra yadrosida aniqlanib, unga
“nukleus” nomi beriladi. Ular oqsil bilan birikib, nukleoprotied ko’rinishida asosan yadroda 
uchraydi. 
Nuklein kislotalar parchalanganda azot asoslari, uglevod komponenti va fosfat kislota 
qoldiqlari hosil bo’ladi. Azot asoslarining quyidagi hosilalari bor. 
Azot asoslari hamda uglevod komponentlarining birikishidan hosil bo’lgan birikmalar 
nukleozidlar deb ataladi. Purin asoslari hosil qilgan nuklezidlarga «ozin» qo’shimchasi 
qo’shiladi. Masalan adenozin pirimidin asoslari hosil qilgan nukleozidlar esa «idin» 
qo’shimchasini oladi, uridin, timidin va hakozolar. 
Nukleotidlarning fosforlanishi natijasida di- va trifos-fatlar hosil bo’ladi. Bular 
energiyaga boy birikma hisoblanadi. 
Nuklein kislota nukleotidlarining polimerlanishi natijasida hosil bo’lgan polinukleotidlar 
zanjiridan iborat. 
DNK ning tuzilishi. 
Virus va bakteriyalardan tashqari barcha tirik orga-nizmlardagi 
DNK hujayra yadrosida joylashgan bo’ladi. 

---

DNK xloroplast va mitoxondriyalarda ham oz miqdorda bo’lib, yadrodagi DNK dan farq 
qiladi. Hujayralar tarkibidagi DNK miqdori tirik hujayraning fiziologik holatiga emas, balki 
hujayralardagi xromasomalar soniga bog’liq. 
1950 yillargacha DNK ning tarkibi haqida yetarlicha ma‘lumot yo’q edi. 1953 yili ingliz 
olimlari Uotson va Krik DNK molekulasi qo’sh spiraldan iborat ekanligini kashf etdilar. Franklin 
tomonidan DNK ning rentgen-struktura analiz yo’li bilan olingan natijalarni o’rganish uning bir 
necha modellarini sinchiklab tadqiq qilish bu borada tegishli muvaffaqiyatlarga olib keldi. 
Eukariotik hujayra DNK sining 95 % yadroda joylashgan bo’lib, u yerda oqsillar bilan 
bog’lanib xromosomalarni hosil qiladi. Hujayradagi DNK miqdori turli organizmlarda bir-
biridan farq qiladi, lekin ba‘zi organizmlarda turg’un bo’ladi. 
Hujayra tarkibidagi komponentlar o‘z funktsiyalarini ma’lum darajada mustaqil ravishda 
bajarib tursa ham hujayra faoliyatida ular minglab reaktsiyalarni bexato kechishida to‘la 
uyg‘unlikda ishtirok etadi.
Hujayra membranasi modda yoki ionlarni faol yoki passiv ko‘chirishda xizmat qiladi. 
Modda, ionlar ko‘chirilishida energiya sarf bo‘lsa faol yuqori kontsentratsiyadan quyi tomonga 
surilsa passiv deb ataladi.
Membrananing sxematik tasviri qatlama shaklida bo‘lib, ikki tomondan oqsil o‘rtada yog‘ 
gidrofob qismlaridan iborat. Bu modda yoki ionlarni tanlab tashilishini ta’minlaydi. 
Yadro irsiy belgilarni o‘zida DNK, RNK shaklida yoki nukleoprotiyedlar holatida 
bo‘ladi.