O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Ìåndålåyåv elåmåntlàr dàvriy siståmàsining tàlqini. 
Elåktrîn-
làrning àtîmdàgi qîbiqlàrdà tàrtib bilàn jîylàshuvining Ìåndålåyåv
elåmåntlàr dàvriy siståmàsigà àlîqàsi yo‘qmikàn, dågàn sàvîl tug‘i-
làdi. Chunki dàvriy siståmàdà hàm elåmåntlàr elåktrîn qîbiqlàrigà
qàràb turli dàvrlàrgà bo‘lingàn. Shundày àlîqà màvjudligini àniqlàsh
màqsàdidà quyidàgi jàdvàlni tuzàmiz.
4 - j à d v à l
Bîsh kvànt sîni (
n
)
1
2
3
4
Qîbiqning bålgisi
K
L
M
N
Qîbiqdà bo‘lishi
mumkin bo‘lgàn
2
8
18
32
elåktrînlàr sîni, 2
n
2
Jàmi bo‘lishi mumkin
2
2
+ 
8
= 
10
2
+ 
8
+
2
+ 
8
+ 
18
+
bo‘lgàn elåktrînlàr sîni
+ 
18
= 
28
+ 
32
= 
60
Elåmåntlàr
1. H
3. Li
11. Na
19. K
2. Hå
4. Be
12. Mg
20. Ca
5. B
13. Al
21. Se
6. C
14. Si
22. Ti
7. N
15. P
23. V
8. O
16. S
24. Cr
9. F
17. Cl
25. Mg
10. Ne
18. Ar
...
Jàdvàldàn ko‘rinib turibdiki, hàqiqàtàn hàm, elåktrîn qîbiqlàri
dàvriy siståmàdàgi dàvrlàr bilàn ayni bir nàrsà ekàn. Dåmàk,
elåmåntlàrning dàvriyligi ulàr àtîmining tuzilishigà bîg‘liq.
Sinîv sàvîllàri
1. Êvànt måõànikàsining yaràtilishigà àsîsiy turtki nimà bo‘lgàn?
2. Bu nàzàriyaning àsîsiy qismini kimlàr yaràtgàn? 3. Êvànt måõànikàsidà
nimà mujàssàmlàshgàn? 4. Êvànt måõànikàsining qo‘llànilish chågàràsi
qàndày àniqlànàdi? 5. Qàchîn kvànt måõànikàsi, qàchîn klàssik fizikà
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

116
qînunlàridàn fîydàlànilàdi? 6. Zàrràning hîlàtini bilish dågàndà nimàni
tushunàsiz? 7. Êvànt måõànikàsidà zàrràning hîlàtini bilish mumkinmi?
8. Nimà uchun kvànt måõànikàsidà zàrràning kîîrdinàtàsi và impulsini
bir pàytning o‘zidà àniqlàshning imkîni yo‘q? 9. Gåyzånbårgning kîîrdinàtà
và impuls uchun nîàniqlik munîsàbàtlàrini yozing. 10. Gåyzånbårgning
kîîrdinàtà và impuls uchun nîàniqlik munîsàbàtlàrini tushuntiring.
11. Gåyzånbårgning enårgiya và vàqt uchun nîàniqlik munîsàbàtlàrini
tushuntiring. 12. Nîàniqlik munîsàbàtlàrigà muvîfiq, kvànt måõànikàsining
qo‘llànilish chågàràsi qàndày àniqlànàdi? 13. Êvànt måõànikàsidà «zàrràning
o‘rni» tushunchàsi mà’nîgà egàmi? 14. Zàrràning birîr jîydà bo‘lish
ehtimîli qàndày àniqlànàdi? 15. Êvànt måõànikàsidà «elåktrînning îrbità
bo‘ylàb hàràkàti» tushunchàsi mà’nîgà egàmi? 16. Àtîmning plànåtàr
mîdåli-chi? 17. «Elåktrîn buluti» nimà? 18. Elåktrînning qàyårdà bo‘lish
ehtimîli kàttà? 19. Elåktrîn bulutining shàkli, kàttàligi và fàzîdàgi o‘rni
qàndày àniqlànàdi? 20. Àtîmdàgi elåktrînning o‘rni qàndày kvànt sînlàri
bilàn àniqlànàdi? 21. Bîsh kvànt sîni nima? 22. Îrbitàl kvànt sîni-chi?
23. Ìàgnit kvànt sîni-chi? 24. Spin kvànt sîni-chi? 25. Pàuli prinsipini
tushuntiring. 26. Bîsh kvànt sîni 
n
bo‘lgàn hîlàtdà nåchtà elåktrîn bo‘lishi
mumkin? 27. Elåktrîn qîbiqlàr qàndày bålgilànàdi? 28. Pàuli prinsipigà
àsîsàn Ìåndålåyåv elåmåntlàr dàvriy siståmàsini tushuntirish mumkinmi?
29. Elåktrîn qîbiqlàr và dàvriy siståmàdàgi dàvrlàr o‘zaro bîg‘liqmi?
30. 4- jàdvàlni và Ìåndålåyåv elåmåntlàr dàvriy siståmàsini tàhlil qiling.