Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Tayyor mahsulot qoldiqlarini normalashtirish.
Ishlab chiqarish jarayoni 
tugallangandan so`ng mehnat predmetlari tayyor mahsulot ko`rinishida muomalaga 
kiritiladi. 
Aylanma mablag`larning tayyor mahsulotga aylanish normativi miqdori, 
o`rtacha bir sutkalik ishlab chiqarilgan mahsulotning (tannarxi bo`yicha) aylanma 
mablag`larning kunlardagi tayyor mahsulot normasiga sifatida, ya`ni tayyor 
mahsulotning korxona omborida saqlanish muddati sifatida aniqlanadi:
G
n
 = V : T 

 N
z.m
 
bu yerda: 
G
n
– tayyor mahsulot normativi; 
V
– rejalashtirilgan davrda rejadagi tannarx bo`yicha ishlab chiqaril-
gan mahsulot; 
N
zn
– tayyor mahsulotlardagi aylanma mablag`lar zahiralari normasi, 
kunlarda; 
T
– rejadagi davrda kalendar kunlar miqdori. 
Tayyor mahsulotning omborda saqlanish muddati tayyor mahsulotni 
transportirovka qilish va sotishga bog`liq bo`ladi. Aylanma mablag`larning ushbu 
normasidagi kunlar soni mahsulotni tayyorlash, yuklash, hujjatlarni tayyorlash va 
ularni bankka topshirish uchun zarur bo`lgan kunlardan iborat bo`ladi. 
Kelgusi davr xarajatlarni normalashtirish.
O`sib borayotgan fan-texnika 
taraqqiyoti sur`atlari aylanma mablag`larning kelgusi davr xarajatlari ahamiyatini 
oshirmoqda. Bu xarajatlar korxonaning maxsus buxgalteriya hisobida uchta 

---

87 
manba: yangi texnikani o`zlashtirish fondi (agar korxonada shunday fond mavjud 
bo`lsa), bank krediti va foyda (xarajatarni mahsulot tannarxiga kiritish yo`li bilan) 
hisobiga yig`iladi. Aylanma mablag`larning kelgusi davr xarajatlari (
N
kd
) 
normasini hisoblashda quyidagi formulaga amal qilinadi: 
N
kd
 = R + R
ich
 + R
t
 
bu yerda: 
R
– yil boshida kelgusi davr xarajatlari uchun sarflanishi mo`ljallan-
gan mablag`lar miqdori (buxgalteriya hisoboti bo`yicha); 
R
ich
– rejadagi yilda loyiha-smetalarda ko`zda tutilgan ishlab chiqarish 
xarajatlari; 
R
t
– o`zlashtirilayotgan mahsulot tannarxiga kiritiluvchi hamda smeta-
larda ko`zda tutiluvchi yoki maxsus manbalar hisobiga 
qoplanuvchi xarajatlar. 
Alohida elementlar bo`yicha aylanma mablag`lar xarajatlari normalari 
aniqlangandan so`ng, aylanma mablag`larga bo`lgan umumiy ehtiyojlar (normativ) 
miqdori hisoblanadi. Korxona aylanma mablag`lariga bo`lgan umumiy ehtiyoj, 
ishlab chiqarish zahiralari (xom ashyo va asosiy materiallar, yordamchi materiallar, 
yarim tayyor mahsulotlar, xarid qilinuvchi mahsulotlar, qadoqlash va o`rov 
materiallari, yoqilg`i va hokazolar), tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor 
mahsulot va kelgusi davr xarajatlaridan iborat bo`ladi.