O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Real ayirboshlash kursi
— bu ikkita mamlakatda 
ishlab chiqarilgan tovarlarning nisbiy bahosi. Real ayirboshlash kursi nominal 
kurs va tovarlarning milliy valyutadagi narxiga bog’liq bo’lib quyidagi formula 
bo’yicha hisoblanadi:
𝑹 = 𝒆 ∗
𝑷
𝑷
∗
 
Bu yerda: 
𝒆
- nominal ayirboshlash kursi; 
𝑷
- bitta mamlakatdagi baholar darajasi; 
𝑷
∗
- esa boshqa mamlakatdagi baholar darajasini ifodalaydi.
Ushbu formuladan 
𝒆
 ni topamiz:
𝒆 = 𝑹 ∗
𝑷
∗
𝑷
 
Ma’lumki, milliy valyuta kursining 3 asosiy rejimi mavjud:
1. Erkin suzish rejimi. 
2. Qat’iy belgilangan kurs rejimi. 
3. Boshqariladigan suzish rejimi. 
Agar milliy valyutaning kursi erkin tarzda valyuta bozorida talab va taklif 
asosida shakllansa, bu erkin suzib yuruvchi kurs rejimini anglatadi. Bunda 
mamlakat Markaziy banki milliy valyuta kursining ma’lum holati uchun javob 
bermaydi. Bu kurs rejimi erkin ayirboshlanadigan barcha zaxira valyutalariga 
tegishli. Shunday mamlakatlar borki, ularda joriy operatsiyalar bo’yicha 
valyutaviy cheklovlar bekor qilingan, ammo boshqariladigan suzish rejimi 
qo’llaniladi. Bunday davlatlarga misol qilib Meksika, Quvayt, BAA kabi 

---

293 
davlatlarni ko’rsatish mumkin. Lekin bu holat valyutalarning almashinish sharti 
bilan rejimi o’rtasidagi aloqadorlikni inkor etish uchun etarli emas. 
Qat’iy belgilangan kurs rejimida mamlakatning milliy valyuta kursi xorijiy 
valyutaga nisbatan ma’lum nisbatda o’rnatiladi va Markaziy bank kursning 
belgilangan nisbati uchun javob beradi. Ammo qat’iy belgilangan valyuta kurslari
valyuta operatsiyalarini keng ko’lamda rivojlanishiga to’sqinlik qiladi, lekin 
uning iqtisodiyotga ijobiy jihatlari ham bor. Ana shunday ijobiy jihatlaridan biri 
shundaki, qat’iy belgilangan kurs rejimida valyuta riski muammosi 
chuqurlashmaydi.
70-yilning o’rtalaridan boshlab markaziy banklarning kurs siyosatida 
o’zgarishlar paydo bo’ldi. Rasman erkin suzish rejimini tan olgan markaziy 
banklar (Avstriya, Italiya markaziy banklari va boshqalar) valyuta kursiga ta’sir 
qilish uchun valyuta interventsiyasini tez-tez amalga oshira boshladilar. Bu holat 
XVF ekspertlari tomonidan “boshqariladigan suzish” degan nomni oldi.