O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2-jadval 
Umumiy sug’urta tarmog’i quyidagi 17 ta klassdan iborat 
Klass tartib 
raqami 
Klassning nomi 
Mazmuni va sug’urta qilish shartlari bo’yicha 
talablar 
1-klass 
Baxtsiz 
hodisalardan 
ehtiyot shart 
sug’urta qilish 
Quyidagi hollarda: 
a)
baxtsiz hodisa yoki muayyan turdagi baxtsiz hodisa 
natijasida sog’liqning qattiq shikastlanishi, yoxud; 
b)
baxtsiz hodisa yoki muayyan turdagi baxtsiz hodisa 
natijasida vafot etgan taqdirda, yoxud; 
c)
kasallik yoki muayyan turdagi kasallik natijasida 
mehnat qobiliyatini yo’qotish, shu jumladan ishlab 
chiqarishda jarohatlanish va kasb kasalliklari, biroq 2-
klass va IV klass bo’yicha sug’urta shartnomalarini 
istisno qilgan holda, sug’urta qilingan shaxsga sug’urta 
ta’minotining belgilab qo’yilgan pul summasi yoki pul 
kompensatsiyasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari 
jami
2-klass 
Kasallikdan 
ehtiyot shart 
sug’urta qilish 
Sug’urta ta’minotining belgilab qo’yilgan pul summasi 
to’lanishini yoki kasallik yoki sog’liqning izdan chiqishi 
munosabati 
bilan 
sug’urta 
qildiruvchining 
pul 
kompensatsiyasi (yoki uning ham, buning ham 
kombinatsiyasi)ni ta’minlovchi sug’urta turlari jami, 
biroq hayotni sug’urta qilish tarmoqlarining IV klassi 
bo’yicha shartnomalarni istisno qilgan holda 
3-klass 
Yer usti transport 
vositalarini 
sug’urta qilish 
Transport vositalari, o’zi yurar mashina va mexanizmlar, 
harakatlanadigan temir yo’l tarkibi bundan mustasno, 

---

243 
yo’qotilganda yoki shikastlanganda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari jami 
4-klass 
Harakatlanadigan 
temir yo’l 
tarkibini sug’urta 
qilish 
Harakatlanadigan temir yo’l tarkibi yo’qotilganda yoki 
shikastlanganda 
sug’urta 
qoplamasi 
to’lanishini 
ta’minlovchi sug’urtaning turlari jami 
5-klass 
Aviatsiya 
sug’urtasi 
Havo kemasi, havo kemasining mashina asbob-
uskunalari, 
jihozlari, 
inventari, 
ehtiyot 
qismlari 
yo’qotilganda yoki shikastlanganda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urtaning turlari jami 
6-klass 
Dengiz sug’urtasi 
Dengiz va ichki daryo kemalari, kemalarning mashina 
asbob-uskunalari, asbob-uskunalari, inventari, ehtiyot 
qismlari yo’qotilganda yoki shikastlanganda sug’urta 
qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urtaning turlari 
jami 
7-klass 
Yo’ldagi mol-
mulkni sug’urta 
qilish 
Transportning har xil turlari bilan tashishda yuklar, bagaj 
va boshqa mol-mulk yo’qotilganda yoki shikastlanganda 
sug’urta qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urtaning 
turlari jami 
8-klass 
Mol-mulkni 
olovdan va tabiiy 
ofatlardan 
sug’urta qilish 
Yong’in, portlash, bo’ron, dovul, jala, ko’chki, 
tuproqning cho’kishi, emirilish, er osti suvlari, sel, yashin 
urishi, zilzila, yadro energiyasi ta’siri natijasida mol-mulk 
(3 va 7- klasslarda ko’rsatilganlar bundan mustasno) 
yo’qotilganda yoki shikastlanganda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urtaning turlari jami
9-klass 
Mol-mulkni 
zarardan sug’urta 
qilish 
8-klassda ko’rsatilmagan do’l, qalin qor yog’ishi yoki 
qattiq sovuq tushishi, buzib kirib o’g’irlik qilish va 
boshqa voqealar natijasida mol-mulk (3 va 7-klasslarda 
ko’rsatilgandan 
boshqa) 
yo’qotilganda 
yoki 
shikastlanganda 
sug’urta 
qoplamasi 
to’lanishini 
ta’minlovchi sug’urtaning turlari jami 
10-klass 
Avtofuqarolik 
javobgarligini 
sug’urta qilish 
Yer usti transport vositalari va boshqa o’ziyurar 
mashinalar va mexanizmlardan foydalanish oqibatida, 
tashuvchilarning javobgarligi ham shu jumlaga kiradi, 
uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslarga) 
zarar etkazilgan taqdirda sug’urta qoplamasi to’lanishini 
ta’minlovchi sug’urta turlari jami 
11-klass 
Aviatsiya 
sug’urtasi 
doirasidagi 
javobgarlikni 
sug’urta qilish 
Havo 
kemasidan 
foydalanish 
oqibatida, 
aviatashuvchilarning javobgarligi ham shu jumlaga 
kiradi, uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik 
shaxslarga) zarar etkazilgan taqdirda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari jami 
12-klass 
Dengiz sug’urtasi 
doirasida 
javobgarlikni 
sug’urta qilish 
Dengiz va ichki kemalardan foydalanish oqibatida, 
dengiz tashuvchisining javobgarligi ham shu jumlaga 
kiradi, uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik 
shaxslarga) zarar etkazilgan taqdirda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari jami 
13-klass 
Umumiy 
fuqarolik 
javobgarligini 
sug’urta qilish 
10, 11 va 12-klasslarda ko’rsatilmagan tavakkalchiliklar 
oqibatida uchinchi shaxslar (jismoniy va yuridik shaxslar) 
oldida fuqarolik javobgarligi paydo bo’lgan taqdirda 
sug’urta qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urta 
turlari jami 

---

244 
14-klass 
Kreditlarni 
sug’urta qilish 
Sug’urta qildiruvchining debitori nochorligi (bankrotlik) 
yoki debitorning sug’urta qildiruvchi oldidagi qarzlarni 
qaytarish 
majburiyati 
bajarilmasligi 
(nochorlikdan 
tashqari) natijasida sug’urta qildiruvchi zarar ko’rganda 
sug’urta qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urta 
turlari jami 
15-klass 
Kafillikni 
(kafolatlarni) 
sug’urta qilish 
Sug’urta qildiruvchining o’ziga berilgan kafolatni 
bajarishi majburiyati natijasida sug’urta qildiruvchi zarar 
ko’rganda sug’urta qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi 
sug’urta turlari jami 
16-klass 
Boshqa 
moliyaviy 
tavakkalchiliklar
dan sug’urta 
qilish 
Quyidagi hollarda: 
a)
sug’urta qildiruvchining biznesi (xo’jalik faoliyati) 
uzilib qolishi yoki sug’urta qildiruvchi tomonidan amalga 
oshirilayotgan biznes (xo’jalik faoliyati) ko’lami 
kamayishi natijasida sug’urta qildiruvchi zarar ko’rganda; 
b)
oldindan nazarda tutilmagan xarajatlar natijasida 
sug’urta qildiruvchi zarar ko’rganda (17-klassda 
ko’rsatilgandan tashqari); 
c)
shartnomalar tuzilishi va bajarilishi bilan bog’liq 
faoliyatni amalga oshirish natijasida mazkur darajaning a) 
va 
b) 
bandlarida 
ko’rsatilgandan 
boshqa 
nobudgarchiliklarga uchraganda sug’urta qoplamasi 
to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari jami. 
17-klass 
Huquqiy himoya 
qilish bilan 
bog’liq 
xarajatlarni 
sug’urta qilish 
Sud muhokamasi bilan bog’liq ko’rilgan xarajatlar 
natijasida sug’urta qildiruvchi zarar ko’rganda sug’urta 
qoplamasi to’lanishini ta’minlovchi sug’urta turlari jami 

sug’urta polisi amal qilish muddatining bir yildan oshmasligi. Shunday 
sug’urta xizmat turlari borki, uularning muddati hatto bir soatni tashkil etadi. 
Masalan, havo yo’llari orqali yo’lovchilarni tashishda qo’llaniladigan 
tashuvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urtalashda polisning amal 
qilish muddati uchish va qo’nish masofasidan kelib chiqqan holda bir soatga teng 
bo’lish mumkin. 

investitsiyaga yo’naltirilgan mablag’larning qisqa muddatli obyektlarga 
joylashtirilishi. 
2019-yilning 1-yanvar holatiga O‘zbekiston sug’urta bozorida jami 30 ta 
sug’urta tashkiloti faoliyat ko’rsatayotgan bo’lib, uning 24 tasi yoki 80,0 foizi 
umumiy sug’urta xizmatlari bozoriga tegishlidir. Umumiy sug’urta xizmatlari 
bozorida faoliyat ko’rsatayotgan eng yirik sug’urta tashkilotlari jumlasiga 
“O‘zbekinvest” eksport-import milliy sug’urta korxonasi, “O‘zagrosug’urta” va 
“Kafolat sug’urta korxonasi” aktsiyadorlik jamiyatlarini kiritish mumkin.
Dunyoning taraqqiy etgan davlatlarida hayotni sug’urta qilish bozori 
umumiy sug’urta xizmati bozoriga qaraganda yuksak darajada rivojlangan. 
Masalan, AQSh, Yaponiya va Yevropaning ba’zi davlatlarida sug’urtalovchilar 

---

245 
tomonidan to’plangan jami sug’urta mukofotlari tarkibida hayotni sug’urtalash 
bo’yicha yig’ib olingan sug’urta mukofotlari katta salmoqqa ega. 
O‘zbekistonda hayotni sug’urta qilish bozori shakllanish jarayonini boshidan 
kechirmoqda. 2002-yil 5-aprelda “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi Qonunning 
qabul qilinishi munosabati bilan hayotni sug’urta qilish sug’urta faoliyatining, 
binobarin sug’urta bozorining alohida tarmog’iga aylandi. O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 27-noyabrdagi “Sug’urta 
xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 413-son 
qarori bilan tasdiqlangan “Sug’urta faoliyati klassifikatori”ga muvofiq hayotni 
sug’urta qilish tarmog’i 4 ta klassdan iborat. Ushbu klasslar to’g’risida oldingi 
mavzularda to’xtalib o’tilgan. 
2003-yil dekabrda “O‘zbekinvest” eksport-import milliy sug’urta 
korxonasi muassisligida hayotni sug’urtalashga ixtisoslashgan dastlabki sug’urta 
korxonasi – “O‘zbekinvest Hayot” shu’ba sug’urta tashkiloti tashkil etildi. 
Mazkur shu’ba sug’urta tashkiloti O‘zbekiston Respublikasining yuridik va 
jismoniy shaxslariga hayot va sog’likni sug’urta qilish maqsadida tashkil etilgan 
bo’lib, uning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: 

hayotni sug’urtalash tarmog’ining barcha klasslari va umumiy sug’urta 
tarmog’ining I va II klasslari bo’yicha sug’urta xizmatlarini ko’rsatish; 

tegishli sug’urta mahsulotlarini taqdim etish orqali O‘zbekiston 
Respublikasi aholisi keng qatlamini ijtimoiy himoyalash vositalarini 
rivojlantirish; 

hayotni va sog’likni sug’urtalashning xalqaro standartlari amaliyotini 
joriy etish; 

xorijiy, xalqaro, milliy sug’urta tashkilotlari bilan hamkorlikni 
rivojlantirish; 
Hozirgi kunda “O‘zbekinvest Hayot” sug’urta tashkiloti respublikamizning 
barcha mintaqalarida o’z filiallariga ega va ular tomonidan quyidagi sug’urta 
xizmatlari ko’rsatiladi: 
1)
bonus to’lovli hayot sug’urtasi. Mazkur sug’urta turining amal qilish 
muddati 13 oydan 20 yilgacha bo’lgan muddatni tashkil etadi. Sug’urta summasi 
sug’urta qildiruvchi tomonidan aniqlanadi va shundan kelib chiqqan holda 
sug’urta mukofoti hisoblanadi. Sug’urta mukofotining miqdori sug’urtalangan 
shaxsning yoshi, sug’urta muddati va badallarni to’lash tartibi bilan bog’liq. 
Sug’urta mukofotlari sug’urta qildiruvchi shaxs uchun qulay usulda: bir marotaba, 
har yili, yarim yilda bir marta yoki har chorak yoxud har oyda to’lab borilishi 
mumkin. Sug’urta summasini to’lash quyidagi holatlarda amalga oshiriladi: 
-
shartnoma amal qilishining oxirgi muddatigacha yashash (bunda sug’urta 
summasi ilgari to’langan barcha sug’urta mukofotlari yig’indisi va korxona 
tomonidan to’lanadigan bonusga teng); 

---

246 
-
sug’urtalangan shaxs vafot etgan taqdirda (bunday holatda sug’urta 
summasi sug’urtalangan shaxsning qachon vafot etganidan va qancha sug’urta 
mukofoti to’laganidan qatiy nazar sug’urtalangan shaxs tomonidan qancha 
sug’urta mukofoti to’lanishi kerak bo’lgan summaga teng bo’ladi). 
Bu sug’urta mahsulotini sotib olish uchun sug’urta qildirmoqchi bo’lgan 
shaxsning yoshi 18-60 yosh oralig’ida bo’lishi lozim. 
2)
ta’lim olish uchun hayotni uzoq muddatli sug’urta qilish. Bunda ota-
onalarning farzandlarini ta’lim muassasalarida o’qishi bilan bog’liq xarajatlarini 
sug’urta yo’li bilan qoplash nazarda tutiladi. Sug’urta shartnomasining muddati 
13 oydan 20 yilgacha bo’lgan muddatni tashkil etadi. Mazkur sug’urta turi 
bo’yicha sug’urta summalarini to’lash quyidagi holatlarda amalga oshiriladi: 
-
farzandning oliy ta’lim muassasasi, kasb-hunar kolleji, akademik litsey 
yoki maktabga o’qishga kirishi; 
-
farzandning sug’urta polisida ko’rsatilgan yoshga kirishi (agar bola qayd 
etilgan muddatda o’qishga kira olmagan taqdirda). 
Sug’urta qildiruvchiga to’lanadigan sug’urta summasi miqdori ilgari 
to’langan barcha sug’urta mukofotlari yig’indisi va sug’urta tashkiloti tomonidan 
taqdim etiladigan bonusga teng. 
3)
nikohga hayotni uzoq muddatli sug’urta qilish. Mazkur sug’urta mahsuloti 
farzandning nikohga kirish munosabati bilan uning ota-onasi sarflaydigan 
xarajatlarni moliyaviy ta’minlash masalasini hal etishga ko’mak beradi. Sug’urta 
shartnomasining butun amal qilish davomida ishonchli sug’urta himoyasi 
ta’minlanadi. Hatto, oila boquvchisini yo’qotgan taqdirda ham nikoh arafasida 
farzand sug’urta polisida belgilangan summani oladi. Bu sug’urta turida ham 
sug’urta polisining amal qilish muddati 13 oydan 20 yilgacha bo’lgan muddatni 
tashkil etadi. Sug’urtalangan shaxsga sug’urta summasi farzand nikohga kirganda 
yoki u sug’urta polisida ko’rsatilgan yoshga etganda to’lanadi. Sug’urta 
summasining miqdori sug’urta qildiruvchi tomonidan ilgari to’langan barcha 
sug’urta mukofotlari miqdoriga va sug’urtalovchi tomonidan taqdim etiladigan 
bonusga teng. 
Hayotni sug’urta qilish bozorida yuqorida ko’rsatilgan sug’urta xizmat 
turlari bilan bir qatorda hayot sug’urtasi ham amalga oshiriladi. Shuni alohida 
ta’kidlash lozimki, hayotni sug’urtalash bozorini yanada rivojlantirish maqsadida 
quyidagi soliq imtiyozlari berilgan: 
1)
yuridik shaxslarning uzoq muddatli hayot sug’urtasi bo’yicha sug’urta 
mukofotlarini to’lash bilan bog’liq xarajatlari boshqa xarajatlar tarkibiga kiritiladi 
va foyda solig’ini hisoblashda hisobga olinmaydi; 
2)
yuridik shaxslarning uzoq muddatli hayot sug’urtasi bo’yicha sug’urta 
mukofotlarini to’lashga yo’naltirilgan xarajatlari jismoniy shaxslarning daromadi 
sifatida qaralmaydi; 

---

247 
3)
jismoniy shaxslarning ish haqi va boshqa daromadlaridan uzoq muddatli 
hayot sug’urtasi bo’yicha to’lagan sug’urta mukofotlari daromad solig’iga 
tortilmaydi. 
Ko’rinib turibdiki, mamlakatimizda hayotni sug’urtalash bozorini 
rivojlantirish uchun davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilgan.