O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2.
 
Investitsiya loyihalari uchun diskont darajani hisoblash 
Jahonda moliyaviy globallashuvning jadal sur’atlarda rivojlanishi va 
mamlakatlarning o‘zaro integratsiyalashuvi natijasida xalqaro darajada kapital 
harakati yuzaga kelmoqda. Hozirgi kunda xalqaro kapital migratsiyasi rivojlangan 
mamlakatlardan rivojlanayotgan bozorlarga ko‘chmoqda. Bu o‘z navbatida, xalqaro 
investitsiyalar uchun loyihalarni baholashning ahamiyatini oshirmoqda.
SHu sababli, mazkur tadqiqot ishida CAPM modeli yordamida kompaniyalar 
tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar uchun kapital bahosini hisoblashni 
boshqa malakatlarga investitsiyalarni amalga oshirishda qo‘lanilishi o‘rganildi. 
Xorijga investitsiya qilish ma’lum qo‘shimcha risklarga ega. CHet elga 
investitsiya qilish har doim investorlar uchun risklimi? Bu savolga bir misol 
yordamida javob qidirishga harakat qilinadi. Amerikalik investor uchun S&P 
indeksiga investitsiya qilgan riskliroqmi, yoki Misr fond birjasigami? Albatta, 
132
Shannon P. Pratt, Roger J. Grabowski. Cost of Capital: applications and examples. 3rd ed. John Wiley & Sons, 
Inc., 2008

---

482 
Misrga investitsiya qilish riskliroq, faqat unda risk umumiy dispersiya sifatida 
aniqlanadigan bo‘lsa. Misrga investitsiyaning betasi qanchalik yuqori va u 
Amerikalik investorning diversifikatsiyalangan portfeliga qanchalik risk qo‘shadi?
Mazkur savolga javob berish uchun Misr, Polsha, Tailand va Venesuela kabi 
davlatlarga investitsiya qilish imkoniyatlari o‘rganildi. 27-jadvalda Misr, Polsha, 
Tailand va Venesuela bozorlarining beta-koeffitsentlari keltirilgan. Bu bozorlar 
daromadliligining o‘rtacha kvadrat og‘ishishi AQSHga qaraganda 2-3 barobar katta, 
lekin faqat, Tailandda beta-koeffitsenti 1 dan oshadi. Buning sababi zaif korrelyasiya 
koeffitsenti bilan bog‘liq. Bashqacha qilib aytganda, Tailand fond bozoriga 
investitsiya qilish riski boshqa davlatlarga nisbatan yuqori. Misr fond bozorining 
o‘rtacha kvadrat og‘ishishi S&P indeksidan 3.1 barobar katta, lekin korrelyasiya 
koeffitsenti atigi 0.18 ni tashkil qiladi. Bundan ko‘rinadiki, Amerikalik investor 
uchun Misrga investitsiya qilish katta risk darajasiga ega emas.
Albatta, xorijiy investitsiyalar ichki bozordagidek xavfsizligini isbotlamaydi. 
Ammo, u bizga doim diversifikatsiya qilinadigan risk bilan bozor riskini ajratish 
kerakligini eslatib turishi kerak. Xorijiy loyihalar uchun kapital jalb qilishning 
muqobil xarajatlari faqat bozor riskiga bog‘liq. 
Keling, endi masalaga boshqa tomondan yondashamiz. Faraz qilaylik, 
shveysariya farmatsevtika kompaniyasi Bazel shahri yaqinidagi yangi qurilajak 
fabrikaga investitsiya qilmoqchi. Moliyaviy menejer shveysariya frankida pul 
oqimlari prognozini tuzib, uni frankda hisoblangan diskont stavkada hisoblaydi. 
Madomiki loyiha riskka ega ekan, kompaniya shveysariya frankidagi foiz stavkadan 
ko‘ra yuqori daromad talab qiladi. SHu bilan birga loyihani o‘rtacha risk darajasini 
kompaniyaning SHveysariyadagi boshqa aktivlari bilan solishtiramiz. Loyihaning 
kapital bahosini hisoblashda kompaniya menejeri AQSHlik hamkasbi qilgan ishni 
qiladi. 
27-jadval