O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

4.
 
Moliyaviy bozorlarning tarkibiy qismlari 
Moliyaviy bozorning eng umumiy ko‘rinishini quyidagi tarkibiy qismlar 
birligi sifatida tasavvur qilish mumkin. 
Eng sodda tarzda aytiladigan bo‘lsa, moliyaviy bozorda moliyaviy aktivlar 
sotiladi va sotib olinadi. O‘z navbatida, 
qarz majburiyatlari, aksiyalar va hosila 
qimmatli qog‘ozlar 
moliyaviy aktivlarning asosiy turlaridan bo‘lib hisoblanadi
. 

---

383 
Qarz instrumentlari pulni qarzga oluvchi hamma – firmalar, hukumatlar va uy 
xo‘jaliklari – tomonidan chiqariladi. Tegishli ravishda, qarz majburiyatlari 
bozorida korporativ va davlat obligatsiyalari, uy-joy va tijorat garovlari, 
shuningdek iste’mol qarzlari kabi aktivlar bilan savdo qilinadi. Qarz 
instrumentlarini yana 
qayd qilingan daromad instrumenti
deb ham atashadi. 
Zero, ular bo‘yicha kelgusida qayd qilingan summani to‘lash va’da qilinadi. 
Ularni yana 
qattiq foizli qimmatli qog‘ozlar 
deb atash ham mumkin. 
 
13-rasm.
Zamonaviy moliyaviy bozorning eng umumiy ko‘rinishi
Qarz instrumentlari, shuningdek, 
qarzni uzish muddati 
asosida ham 
klassifikatsiyalanadi. Qisqa muddatli qarz majburiyatlari bozori 
pul bozori
nomiga 
ega. Uzoq muddatli qarz majburiyatlari va aksiyalar bozori esa 
kapital bozori
deb 
nomlanadi. 
Pul bozorida, asosan, yo xususiy sektorning ishonchli qarz oluvchilari 
tomonidan yoki davlat tomonidan chiqarilgan foizli qimmatli qog‘ozlar kabi 
instrumentlar aylanadi. 
Zamonaviy pul bozorlari uchun global integratsiya
va 
likvidlik
o‘ziga xos 
xarakterga ega. Aktivning likvidlik darajasi uni pulga konvertatsiya qilinish 
jarayonining oddiyligi, xarajatlari
va tezligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 
Aksiya – bu firma 
mulkdorlari
tomonidan uning aktivlari qismiga qo‘yiladigan 
talabdir. Korxona kapitali ulushiga egalik qilishdan dalolat beradigan qimmatli 
qog‘ozlar AQShda 
oddiy aksiyalar
, Buyuk Britaniyada 
aksiyalar 
deb ataladi. 
Aksiyani sotib olish va sotish 
fond bozorida 
amalga oshiriladi. Har bir oddiy aksiya 
boshqa aksiyadorlar bilan firmaning mulkidagi qismda (yoki ulushda) baravarligini 
bildiradi. 
Oddiy vaziyatlarda har bir aksiyaga bir xil miqdordagi foyda va korxonani 
boshqarish masalalari bo‘yicha qaror qabul qilish uchun bitta ovoz berish huquqi 
to‘g‘ri keladi. Biroq, ayrim korxonalar muomalaga oddiy aksiyalarning ikki toifasini 
chiqaradilar. Ulardan biri aksiyadorga ovoz berish huquqini beradi, boshqasi esa 
bermaydi.
Oddiy aksiyalar korxona aktivlariga