Тошкент давлат иқтисодиёт университети ва ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Валюта сиёсати методологиясини такомиллаш-
тиришда валюта курсини эконометрик баҳолаш, дисконт сиёсати ва 
инфляцион таргетлаш режимларини қўллаш истиқболлари
» деб 
номланган тўртинчи бобида расмий валюта курсининг тебраниш 
даражасини эконометрик баҳолаш ва прогнозлаштириш, дисконт 
сиёсатидан фойдаланишнинг халқаро тажрибаси ва ундан Ўзбекистон 
шароитида фойдаланиш, инфляцион таргетлаш режимига ўтишнинг халқаро 
тажрибаси ва ундан Марказий банк амалиётида фойдаланиш масалалари 
таҳлил қилинган. 
Республикамизда 2017 йилдан бошлаб валюта сиёсатини либераллаш-
тиришнинг бошланганлиги унинг иқтисодий ривожланишга таъсирини 
кучайтиришга хизмат қилди. Шу боис тадқиқот ишида миллий валюта 
курсининг мана шундай ўзгаришлар ва бошқа инновациялар таъсирида 
келгусида қандай барқарорлик аҳамият касб этиши борасида ARCH 
(AutoRegressive Conditional Heteroskedastcity) ва GARCH (General 
AutoRegressive Conditional Heteroskedastcity)
31
оиласи 
моделларидан 
фойдаланган ҳолда эконометрик баҳолаш ва прогнозлаштириш амалга 
оширилди. 
ARCH ва GARCH оиласи моделларининг моҳиятида, асосан, энг кичик 
квадратлар (least squares) усули ётади. Ушбу усулга кўра, моделдаги 
28
Қаранг. Монетар сиёсатнинг 2017 йилга мўлжалланган асосий йўналишлари (http://cbu.uz/uzc/monetarnaya-
politika/doklad-o-monetarnoy-politike/).
29
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг таҳлил қилинаётган йиллар бўйича тегишли расмий 
маълумотлари асосида муаллиф томонидан ҳисобланган. 
30
Қаранг. Бердиназаров З. Девальвация воситасининг макроиқтисодий кўрсаткичларга таъсири ва уни 
такомиллаштириш масалалари // «Молия вабанк иши» илмий электрон журнали. 7-сон, 2017. 42-63-бетлар 
(http://www.bfajournals.uz).
31
ARCH модели илк бор R.Engel томонидан 1982 йилда Буюк Британия иқтисодиётидаги инфляцион 
кутилмаларни (ноаниқликларни) даврий маълумотлар базаси асосида эконометрик таҳлил қилиш ва 
пронозлаштириш мақсадида ишлаб чиқилган ва фойдаланилган. GARCH модели эса илк бор T.Bollerslev ва 
S.Taylor томонидан алоҳида-алоҳида мустақил равишда тадқиқ қилинган бўлиб, муаллифлар ўз 
моделларини Engelнинг ARCH моделини бойитиш билан амалга оширишган.

---

28 
хатоликларнинг (error terms) кутилаётган қиймати (expected value) квадрат 
даражага олинганда ва ушбу қийматнинг таҳлил қилинаётган даврларда 
ўзгаришсиз қолиш эҳтимоли «
гетероскедастлилик»
деб аталади. Айнан 
мана шундай гетероскедастлилик ҳолати ARCH ва GARCH оиласи 
моделларининг асосий ёндашувини (focus) ташкил этади. Мазкур ёндашувга 
мувофиқ 
миллий валюта сўмнинг АҚШ доллари ва Еврога нисбатан расмий 
ҳафталик номинал айирбошлаш курсларининг 2000 йил 1 январдан 2018 йил
17 июлгача бўлган даврдаги тебраниш (volatility) ҳолати эконометрик 
баҳоланди 
(4 ва 5-жадваллар).