Тошкент давлат иқтисодиёт университети ва ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

6-расм. Кенг пул массаси ва унинг айланиш тезлиги
27
Мамлакатлар 
ўртасида 
эркин 
ташқи 
савдо 
алоқаларининг 
ривожланиши, 
капиталлар 
ҳаракатининг 
очиқлиги 
ва 
эркин 
конвертациянинг таъминланганлиги шароитида Марказий банк томонидан 
валюта курси барқарорлигини таъминлашдаги саъйи-ҳаракатлар девиз 
сиёсатининг интервенция воситаси таъсирида самарали кечади. Айнан 
интервенция воситасининг таъсири ушбу жараёнда валюта бозорининг 
барқарор фаолият кўрсатишига хизмат қилувчи муҳим омилга айланади. 
Марказий банклар томонидан интервенция жараёни «стерилизация 
қилинган» ва «стерилизация қилинмаган» таснифга кўра амалга оширилади.
Стерилизация қилинган интервенция механизми пул базаси, фоиз 
ставкаси, инфляция ва номинал валюта курси тебранишларининг олдини 
олишга (нейтраллаштиришга) хизмат қилади. Ўзбекистон шароитида 
Марказий банк томонидан амалга оширилаётган валюта интервенцияси 
27
Тадқиқотлар асосида муаллиф ҳисоб-китоби; 2018* тўққиз ойлик маълумотларни ифодалайди. 
8 
8 
9 
10 
8 
7 
7 
6 
6 
5 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
3 
3 
-
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0
2
4
6
8
10
12
М2, трлн.сўм (ўнг шкала) 
Пул айланиш тезлиги, марта 

---

27 
кўпроқ «стерилизация қилинган» ёндашувни ифодалайди (гарчанд расмий 
эълон қилинмаса-да). Бошқача айтганда, Марказий банк стерилизация 
қилинган фаолиятни амалга ошириш билан халқаро олтин-валюта 
заҳиралари балансига ҳамда пул базасининг ўзгаришига таъсир этмоқда. 
Буни ташқи иқтисодий фаолиятдан олинган ижобий қолдиқдаги валюта 
тушумларини олтин-валюта заҳирасига олиш ва шунга мос равишда миллий 
валюта эквивалентини пул базасидан чиқаришдаги ҳаракатда кузатиш 
мумкин
28
.
Таҳлилларимизда мана шундай стерилизация операцияси натижасида 
2012-2016 йиллар давомида пул базасининг йилига ўртача 7,2 трлн. сўмга 
пасайиши кузатилди
29
. Мазкур ҳолатни регулятор банк тизимида ортиқча 
ликвидликни шакллантиришга ва инфляцион босимнинг ошишига олиб 
келувчи омиллар сифатида изоҳлашга ҳаракат қилса, бизнинг назаримизда 
эса у иқтисодиётга пул етишмовчилигини (танқислигини) келтириб 
чиқарувчи омил сифатида қаралган
30
.
Диссертациянинг «