34
aniqlaydi. Alpomish eski kitoblarni o‗qib saxiy odamning zakot to‗lashi lozimligini
aytadi. Boybo‗ri ukasiga zakot to‗lashi kerakligini ma‘lum qiladi. Ammo Boysari
to‗lashdan bosh tortadi va o‗n olti ming uyli Qo‗ng‗irot elidan maslahat so‗raydi. Shunda
kattalardan sado chiqmagach, poygakda o‗tirgan Yortiboy ismli oqsoqol shunday deydi:
Maslahat bermaymiz Boysariboyga,
Osilmaymiz Boybo‘rining doriga.
Boysari o‗z akasiga zakot to‗laguncha qalmoqlarning yurtiga borib juz‘ya
(g‗ayridinlarga solinadigan soliq) to‗lashni ma‘qul ko‗radi va Toychaxonning yurtiga
ko‗chib ketadi. Qo‗ng‗irotliklar unga ergashadilar. Ular Chilbir cho‗lidagi Oynako‗l
atrofiga yetib keladilar. Bug‗doyzorlarni bilmasdan payhon qiladilar. Qalmoqlar bu
voqeadan xafa bo‗lib, Toychaxonga
shikoyat qilib boradilar; Toychaxon Boysarini
jazolamaydi. Aksincha, yashash uchun Chilbir cho‗lini, ichish uchun Oynako‗lni beradi.
Qalmoqlar podshohi Toychaxonning to‗qsonta alp bahodiri bor edi. Ularning har biri
to‗qson botmonli sovut kiyar edilar. Har kuni har biri to‗qsonta qo‗y yer edi. Har oyda
shohdan to‗qson oltin tanga olar edi. To‗qson alpning eng zo‗ri yetti aka-uka edi. Kattasini
Ko‗kaldosh, keyingilarni Ko‗kaman, Ko‗kqashqa, Boyqashqa, Toyqashqa, Qo‗shquloq,
eng kichigini Qorajon deb atar edilar. Boysarining Barchinoy
degan bir chiroyli qizi
borligini bilgan alplar uni so‗rab sovchilikka borishadi. Boysarini «Kelgan boy» deb
chaqirib, uning qizini so‗rab kelganlarini aytadilar. Boysari ertaga kelishlarini aytib ularni
jo‗natib yuboradi. Qo‗ng‗irot eliga maslahat solganda, yana Yortiboy turib shunday deydi:
Bu ellarga boshlab kelgan o‘zingdi.
Tortinmay beraber endi qizingdi...
Bu alplarni kuyov qilib olamiz,
Mina elga toza erkin bo‘lamiz.
Bu gapdan Boysari qattiq ranjib: «Mening qizim sening singling, nomardlar», –
deydi. Shunda bu suhbatni eshitib turgan Barchinoy alplarga o‗zi javob berishini aytadi.
35
Ertasiga alplar yana keladilar. Boysari qizlari ulg‗ayib qolganligini, 14 yoshga to‗lganini,
muchali sichqon ekanini aytib, ixtiyori o‗zidaligini bildiradi. Ko‗kaldoshning buyrug‗i
bilan Ko‗kaman Barchinni aka-ukalarining turmushga chiqish talabiga javob berishi
uchun o‗tovdan chiqarmoqchi bo‗ladi. Ammo polvon Barchin uni ko‗tarib
yerga uradi,
og‗zidan ko‗pik sachratadi. Barchin Alpomishga xabar yuborishini, o‗rtaga teng shart
qo‗yishini, shu shartni bajargan kishiga turmushga chiqishini aytib olti oy muhlat so‗raydi.
Barchinning baquvvatligidan hadiksiragan polvonlar bunga ko‗nadilar.
Barchin Alpomishni chaqirib xat yozadi va Boysun eliga ketayotgan karvondan berib
yuboradi. Ammo karvonboshidan xatni olgan Boybo‗ri Alpomishning Qalmoq eliga
ketishini istamasdan xatni sandiqqa yashiradi. Bu xat tasodifan Qaldirg‗ochning qo‗liga
tushib qoladi va akasiga xabar qiladi. Akasining ikkilanganligini ko‗rib shunday deydi:
... Mard yigitning yori talash bo‘lami,
Er yigitning yorin qalmoq olami?
Aka, aytgan so‘zim og‘ir olmagin,
Narmoda ishini bunda qilmagin...
Yilqichi qul Qultoyning oldiga jo‗natadi. Boybo‗rining topshirig‗i bilan Qultoy
dastlab Boychiborni
Alpomishga berishni istamaydi, lekin Alpomish va singlisining
talabidan so‗ng, nihoyat, Boychiborni unga beradi.
Yaqinlari bilan xo‗shlashib yurtidan chiqqan Alpomishga Shohimardon qirq
chiltonlar hamisha homiylik qiladi. Chiltonlar qalmoqqa borishning birinchi kechasida
charchab uxlab yotgan Alpomish ruhini Barchinniki bilan uchrashtiradilar. Alpomish,
Qorajon va Barchinga tushlari vositasida kelajak taqdirlari bildiriladi.
Tushida
Alpomishning Barchin bilan turmush qurishi ma‘lum bo‗ladi.
To‗qson alp Alpomishning Qalmoq yurtiga kelayotganini eshitib galma-galdan
Murodtepa degan joyda uni kutib navbatchilikka turishadi. Navbat Qorajonga kelganida
Alpomish paydo bo‗ladi. Qorajon ham Alpomishni tushida ko‗rgan, tushda ularning
ikkovi aka-uka tutingan va Qorajon musulmonlikni qabul qilgan edi. Qorajon
Alpomishning oti Boychiborda Barchinga sovchi bo‗lib boradi. Barchin Alpomish kelgan
36
bo‗lsa ham, va‘damni buzmayman deydi va hammani yig‗ib o‗zining 4 shartini e‘lon
qiladi:
1.
Boboxondan poyga qilib o‘zdirsa,
Oti ildam boyvachchaga tegaman.
2.
Yoy tortishsa, yoyi sinmay qolganga,
Men tegaman shu yoyandoz polvonga.
3.
Ming qadamdan tanga pulni urganga,
Men tegaman shul kirag‘ay merganga.
4.
Kurash qilib to‘qson alpni yiqqanga,
Men tegaman nor bilakli polvonga.
Barchin bu shartlarni qo‗yar ekan, albatta, Alpomishning g‗olib chiqishiga to‗la
ishonadi.
Poygada qalmoq yurtidan
Do'stlaringiz bilan baham: 
