Меҳнат фанидан амалий машғулотларни ўтказишнинг баьзи бир масалалари

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

19 
O’qituvchining mashqlarga tayyorlanish yo’llari. 
O’qish jarayonini rivojlantirish o’qituvchilarning darsga tayyorlanishi asosiy 
o’rin tutadi. O’qish jarayonini rejalashtirish orqali o’qituvchi va o’quvchilarning 
ustaxonalaridagi ishlarida mehnat o’qishining vazifalari va maqsadlariga uning 
ta’moinlariga va o’quvchilar bilan ishlashga qo’yiladigan boshqa talablarga 
bog’lanish hamma ishlarni oldin ola tushuncha berildi. 
O’qish ishni rejalashtirishda o’qituvchi ko’yidagicha asosiy didaktikaliq 
vazifalarni bajaradi.
1.
O’qish jarayonini moddiy tomondan o’z vaqtida ta’minlash 
imkoniyatiga ega bo’ladi. Haqiqatdan ham ustaxonalarda turli materiallar va 
asboblar bilan taminlash muddatlari oldindan belgili bo’ladi. 
2.
Mehnat darslarining mazmuni bilan boshqa o’qish predmetlarining 
mazmuni o’rtasidagi bog’lanishini shakllantiradi. O’qituvchi o’qish jarayonini 
o’qish materialini darslarga bo’lib, mehnat bo’yicha aniq mavzuni o’rganishga, 
o’quvchilar fizika, ximiya, 
matematika 
va boshqa darslarda qanday bilimlar 
olganligini aniqlaydi. 
Shunday kilib mehnat kilish bilan fan asoslarini o’rganish orasida didaktik 
bog’lanishni ta’minlash mumkin. 
3.
Yog’ochni ishlash hamda materialni ishlash ustaxonalarining o’z-aro 
ish olib borishga erishiladi. Ustaxonadagi darslar jarayonida modellashtirishda 
yog’och va metall materiallardan kompleks buyumlar yasaydi. Bunday vaqtda 
o’quvchilarning ishlarini vaqt bo’yicha moslashtirish bo’yicha katta ahamiyatga 
ega bo’lib, buni faqat planlashtirish natijasida ishga oshirish mumkin.
4.
Choraklik, yarim yillik va yillik ishlab chiqarishda o’qituvchi uchun 
o’qish jarayonining rejasining o’rinlanishini tekshirish mumkin. Buning uchun 
rejalashtirilgan ishlari bilan amalda bajarilgan ishni ko’zdan kechirish etarli. 
5.
O’quv bo’limi xalq ta’limi bo’limlari tomonidan o’qish jarayonini 
tekshirish bir qancha asonlashadi. 
O’quv yilining tamom bo’lishi bilan o’qituvchi kelasi o’quv yilining ishlariga 
tayyorlana boshlaydi. Mehnat o’qituvchisi asbob uskunalarining sharoitini 

---

20 
tekshiradi, undagi kamchiliklarning oldini oladi. O’quv ishini rejalashtirish maktab 
dasturini va undagi tushuntirish xati o’zi mustaqil o’zlashtirishdan boshlanadi. 
Tushuntirish xatini o’rganishda ishning vazifalarini shuningdek o’quv ishini 
o’tkazishga, ko’rgazmali o’qish qurallaridan foydalanishga o’quvchilar xizmatini 
tekshirish, baholash va uslubiy ko’rsatmalarini tahlil kilish kerak bo’ladi. 
Shuningdek dasturning mazmuni bilan birma-bir tanishib chiqish lozim. Endi 
har bir sinf o’quvchilariga o’zlashtirish kerak bo’lgan bilim, ko’nikma va 
moqirliklar, bilimlar va mavzular ularga ojiratilgan soatlar muqdori, mehnat 
ob’ektining tegishli tizimlarini ko’rsatilgan bo’ladi.
Maktab dasturini o’rganish va analiz qilishni to’gatgandan keyin o’qituvchi 
o’quvchilarning ish ob’ekti sifatida xizmat qiladigan buyumlarni tanglashga 
kirishadi.
Buyumlarni tanglash o’qituvchi mashqlarni o’tgazishga tayyorlanishda eng 
ahamiyatli bosqich bo’lib hisoblanadi. Shuning bilan qator tanglangan buyumlar 
o’z vazifalariga qarab jamiyatlik foydali xarakterga ega bo’lishi kerak.
Shuningdek, ularga bir qancha talablar qo’yiladi, ular quyidagi: 
1.
Buyumlarni tayyorlashda ishni talab qiladigan va rejalashtirilgan vaqt 
normasi o’qish kuchlari etadigan bo’lishi kerak. 
2.
Buyumlarni ishlash o’quv dasturidagi belgili operatsiyalardan iborat 
bo’lishi kerak. 
3.
Buyum vazifasi va konstruktsiyasi o’quvchilar tushuncha oladigan 
bo’lishi kerak. 
Bu talab a’lochi o’quvchilar har xil modellarni tayyorlaganda o’rinli bo’ladi.
Maktab rahbarlari darsdagi mehnat mashqlarini har xil korxonalarining 
buyurtmalari asosida o’tkazishga intilib, bunday sharoitdagini o’quvchilarning 
mehnati ongli mehnatga aylanadi, bu bo’lsa o’quv tarbiya ishining natijali 
bo’lishiga o’z ta’sirini tekizadi. 
O’qituvchining navbatdagi mavzu bo’yicha mashqlarga tayyorlanishi 
kalendar’’ reja tuzishdan boshlanadi. Qulay sharoitda kalendar’ reja chorakka, 
yarim yilgi va bir yilga tuzilish mumkin. Agarda maktab korxona tomonidan

---

21 
materiallar bilan ta’minlangan bo’lsa, reja bir yilga tuzilish mumkin. Guruh bilan 
frontal formada o’rganishga bo’lmaydigan mavzular uchun grafik tuziladi . 
Masalan maktabda tokar’ stanogida materiallarini ishlash frontal formada ishlashga 
etarli bo’lmasa, unda o’quvchilarni sonini hisobga olib grafik tuziladi. Bu bo’yicha 
o’quvchilar dasturda nazarda tutilgan ishlarni navbat bilan bajaradi.
O’quv mavzusining mazmunini ko’rsatuvchi barcha materialni o’qituvchi 
darslarga bo’ladi. Dars tiplarini ular orasidagi bog’lanishlarni aniqlaydi, 
o’quvchilar ishlaydigan ob’ektlar va uskunalarni belgilaydi. Oldingi mehnat 
o’qituvchilarning ishlari ko’rsatilganda bu yoki boshqa mavzu bo’yicha dars 
o’tkazishga ko’ydagilarga e’tibor beriladi;
- Mavzuning o’quv predmetidagi o’rni va o’quvchilar ishlashi kerak bo’lgan 
bilim, ko’nikma mohirliklari darajasi. 
- Nazariy praktika bilan bog’lanishligining
- Mavzu materialning o’quvchilar o’zlashtirishini rivojlanishidagi ahamiyati; 
- O’quvchilarning yangi mavzuni o’zlashtirishga tayyorligi ; 
- Materiallning ketme-ket bayonlanishi
- O’quvchilar ishlab chiqarishning mosligi; 
- Mavzuni o’rganishdan kutilgan natija;
- Darslar bilan o’quvchilarning sinfdan tashqari ishlar orasidagi bog’lanishi; 
Yuqorida ko’rsatilgan ishlar natijasida kelasi mavzuni o’rganishning 
kalendar’ rejasi tuzilishi mumkin. Konstruktsiyalash va mehnatni tashkil etishga 
qatnashish ishi borgan sari katta ahamiyatga ega. Shu sababli texnologik predmet 
kompleks konstruktorlik- texnologik, mumammali-analitik va bashqada 
sismavzular haqida mehnatlar payda bo’lmoqda.