Pedagogika fan sifatida

2. 
Psixoanalizda diagnostik metodlar.
Psixoanalizdagi eng muhim diagnostik metod suhbat, dialog hisoblanadi. Аnalitik 
(psixolog) patsient bilan suhbatni boshlab, unga turli savollar beradi na bunda patsient tilga 
olgan biron-bir mavzuni ham nazardam qochirmaydi. Shunday qilib, analitik bilan patsient 
oʼrtasida verbal muloqot vujudga keladi. Bunday suhbatning maqsadi tashxis (diagnoz) 
qoʼyish boʼlgapligi uchun ham u diagnostik suhbat hisoblanadi. Tashxis birinchi navbatda 
tadqiqot hisoblanadi va suhbat psixoanalizda terapevtik vazifani ham bajarishini eʼtiborga 
olib, tashxis qoʼyishni har doim suhbatning aniq maqsadini aniqlashdan boshlash kerak. 
Shaxsiy suhbat bilan analitik va patsientning dialogi oʼrtasida sezilarli farq bor. Shuning 
uchun analitik va patsient qanday suhbat olib borayotganliklarini yaqqol tasavvur qilishlari 
kerak, chunki suhbatning nafakat tashqi shakli, balki uning ichki mazmuni ham shunga 
bogʼliq. Tashxis qoʼyish uchun standartlashgan intervьyudan, yaʼni patsientga savol berib, 
“ha” yoki “yuq” degan javob olishdan, yoki yarim standartlashgan, yaʼni javoblar “ha” va 
“yuk” bilan cheklanmagan intervьyudan foydalanish mumkin. Bundan tashkari 
psixoanalizda suhbatning tabiiy kechishini cheklamaydigan standartlashmagan na erkin 
intervrьdan ham foydaniladi. Lekin tashabbus har doim analitik tomonida boʼladi. Suhbat 
davomida patsient tugʼilgan yili na joyi, kasbi, ota-onalari tirikmi yoki yoʼq, oila aʼzolari 
haqidagi obʼektiv va subʼektiv maʼlumotlarni maʼlum qiladi. Subʼektiv maʼlumotlarga 
patsientning shaxsiy kechinmalari, uning otasi, onasi, xotini va boshqa qarindoshlariga 
nisbatan hissiyoti kiradi. Bundan tashkari, suhbat davomida analitikning patsient hulqini 
kuzatish orqali olgan maʼlumotlari ham nihoyatda muhim.
Psixoanalitik test metodlari. Sifat metodlari. Sifat metodlari ichida eng keng 
tarqalgani tekshiriluvchilarga siyoh dogʼlarini talqin qilish taklif qilinadigan Rorshax 
metodi hisoblanadi. Bu metodni Roy Shafer psixoanaliz uchun qayta ishlagan. Zarurat 
tugʼilganda patsientning soʼzlari bayonnomaga kiritiladi. Shundan soʼng patsientning 
soʼzlari psixoanalitik shaxs nazariyasi va kasalliklar hakidagi taʼlimot asosida talqin 
qilingan izoh tuziladi. Bunda: patsient butun rasmni izohladimi yoki alohida detallarga

---

eʼtibor berdimi; patsient rasmdagi umuman kutilmagan narsalarni fahmladimi yoki yuqmi 
singari jarayonlar hisobga olinadi. Siyoh dogʼlari patsient tomonidan vahshiy hayvon, 
odam, qandaydir doʼstona yoki shafqatsiz sahnalar bilan bogʼlanishi mumkin. Bu 
bogʼlanishlarning mazmuni subʼektiv (sifat) va obʼektiv (miqdor) nuktai nazaridan 
oʼrganiladi. Miqdoriy tadqiqot deganda tekshiriluvchining javob uchun sarflagan vaqti, 
javoblarning umumiy soni, toʼliq va qisman javoblar sonini aniqlash tushuniladi. Olingan 
maʼlumotlar koʼpchilik oʼrtasida oʼtkazilgan tadqiqot natijalariga solishtiriladi va aynan shu 
patsient uchun oʼrtacha qiymat aniq lanadi. Bunday metod oʼziga xos qurquv, himoya 
mexanizmlari va ziddiyatlarni aniqlashning psixoanalitik imkoniyatlarini kengaytiradi. 
Masalan, klassik nevrozdan aziyat chekadiganlar odatda siqib chiqarish, affektni izolyatsiya 
qilish va reaktsiyani shakllantirishning yaxshi ishlaydigan himoya mexanizmlarini 
shakllantiradilar. Shizofrenik simptomli patsientlar Rorshax testi davomida voqelikni u yoki 
bu darajada buzib idrok qilishi namoyon boʼladi. Ichkilikbozlar va narkotik tobe odamlar 
taklif qilingan rasmlardan“biron narsani yutish yoki biron narsani olish” bilan bogʼliq 
obrazlarni topib, oral—soʼrish haqida gapirishga asos berishadi. Nartsistik buzilishlar yoki 
chegaradosh holatlar mavjud boʼlgan shaxslar esa, regressiv tendentsiya va affektatsiyaga 
moyilliklari bilan ilk obʼekt munosabatlar buzilishini koʼrsatadilar. Dastlabki tashxisni 
tasdiqlaydigan, rad qiladigan yoki toʼldiradigan proektiv testlarga yana TАT va OKT 
testlarini qoʼshish mumkin. Bu testlarda patsientlarga igʼvogarlik ruhi roʼyi-rost ifodalangan 
rasmlar koʼrsatiladi. Rasmlarning mazmuni har qanday odamdagi ongsiz instinktlarga yaqin 
boʼladi. Bular hammamizga tanish boʼlgan qaigʼu, baxtsiz muhabbat, janjal, baxt, oʼlim 
qurquvi, motam holatlaridir. Shuni taʼkidlash joizki, aynan yuqorida aytilgan testlardagi 
igʼvogarlik ifodasi tufayli ular oʼz maksadiga erishadi, yaʼni ongsizlikni tadqiq qilish 
imkoni tugʼiladi. “Intervьyu” kamdan-kam hollarda igʼvogarlik talabini qondirishi mumkin, 
chunki intervьyuer patsientga nisbatan oʼzini doʼstona va nazokatli tutadi. Intervьyu 
natijalari kabi test natijalari ham tekshiriluvchining test oʼtkazayotgan odamning hulqiga 
nisbatan reaktsiyasiga bogʼliqdir. Tekshiriluvchi nafakat taklif qilinayotgan rasmlarga, balki 
tadqiqotchining shaxsiga ham oʼz ongsiz mayllarini proektsiya qiladi, koʼchiradi. Аnikrok 
aytganda, bu yerda gap proektsiyaning ikki darajasi haqida bormokda. Shuning uchun 
bunday tadqiqotlar natijalari ham toʼla obʼektiv boʼla olmaydi. Shu bilan aloqador holda 
sharxlarda tekshiriluvchi bilan tadqiqotchi oʼrtasidagi munosabatlar qanday yuzaga 
kelganligini bayonnomada koʼrsatish muhimdir. Test vaziyatining oʼzi shunday reaktsiya 
namunasini yuzaga keltirishi mumkinki, bunda tadkikotchi patsient tomonidan imtihon 
oluvchi, sudьya yoki oʼqituvchi sifatida, bir soʼz bilan aytganda, patsientning javoblaridan 
uning oʼziga maʼlum boʼlmagan xulosalar chiqaruvchi sifatida idrok qilinishi mumkin. 
Shuning uchun ham xuddi shunga oʼxshash munosabatlar namoyon boʼlganligini bilish 
muhimdir. Shu oʼrinda aytish kerakki, test tadqiqotlari tadqiqotchi hulqi manerasiga mos 
ravishda turlicha natijalar beradi. Tekshiriluvchining tadqiqotchi hulqiga nisbatan 
reaktsiyasi tadqiqotchining reaktsiyasiga adekvat(mos)dir. Bundan shunday xulosa qilish 
mumkinki, test tadqiqotlari shunday bir makonki, bunda muhim rolni ikki tomonlama 
koʼchirish bajaradi. Shuning uchun ham test davomida kechadigan koʼchirish va qarshi 

---

koʼchirish jarayonlari sharxlarda tekshiriluvchi bilan test materiali oʼrtasida kechadigan 
jarayonlar talqini va taʼrifi qatorida alohida eʼtiborga molikdir.