Musiqiy ovoz rejissyorligi va informatika kafedrasi umurov nodir qosimovich

TAKTLAR KO‘RINISHI VA JOYLASHUVINI TAHRIRLASH 
AMALLARI 
Taktlarning 
ko„rinishi 
va 
joylashuvini 
tahrirlash 
amallari 
quyidagilardan 
iborat: 
taktlarning 
kengligini 
o‘zgartirish
, 
taktlar 
orasidagi 
vertikal
intervalni 
kengaytirish va toraytirish
, tizimdagi 
taktlar 
sonini
ko‘paytirish 
va 
kamaytirish
evaziga nota tizimidagi 
taktlarni 
zichroq yoki siyrakroq joylashtirish
, tizimni 
bo‘laklarga
ajratish 
(taktlar 
orasiga masofa o„rnatish), taktlarni butunlay 
o‘chirib tashlash 
va yangi taktlar 
qo‘shish
, takt 
chiziqlarining ko‘rinishini
o‘zgartirish
, taktlar ustiga va ostiga 
qo‘shimcha nota qatori taktlarini
qo‘shish
va hokazo. 
Taktlarning kengligini 
o‘zgartirish
uchun sichqoncha ko„rsatkichi kerakli 
taktning o„ng takt chizig„i, ya‟ni taktni tugallash chizig„i ustiga olib boriladi va 
chap tugmasi bosiladi. Taktni kengaytirish uchun takt chizig„i o„ng, toraytirish 
uchun – chap tarafiga siljitiladi (ushbu maqsadda klaviaturaning boshqaruv 
klavishalaridan ham foydalanish mumkin). Taktlar orasidagi 
vertikal
intervalini 
kengaytirish va toraytirish
uchun takt belgilab olinadi va sichqonchaning chap 
tugmasini bosib, takt pastga yoki tepaga siljitiladi (Aslida, ushbu amal musiqa 
asari cholg„ularining nota qatorlari orasidagi intervalni o„zgartirish hisoblanadi). 
Nota tizimidagi taktlarni 
zichroq yoki siyrakroq joylashtirish 
uchun 
xususiyatlar panelining «
Bars
» (taktlar) bo„limidagi 
ro„yxatdan foydalanilanish mumkin (rasmga qarang). Bu 
amal yordamida tizimdagi taktlar 
soni
ko‘paytiriladi yoki 
kamaytiriladi
.
Taktlarni 
zichroq yoki siyrakroq joylashtirishga 
xizmat qiluvchi ro„yxatdan quyidagi variantlar o„rin olgan: 

---

56 
«No break» (ajratmasdan) – ushbu takt va navbatdagi takt bir tizimda 
joylashishi mumkin; 
«System break» (tezkor klavisha – «Enter») – tizim bo„yicha ajratish, 
navbatdagi takt yangi tizimda joylashadi;
«Page break» (tezkor klavishalar kombinatsiyasi – «Ctrl+Enter») – sahifa 
bo„yicha ajratish, navbatdagi takt keyingi sahifada joylashadi;
«Middle of system» – belgilangan taktlarni zichlab, bitta tizimga 
joylashtirish;
«Middle of page» – belgilangan taktlarni zichlab, bitta sahifaga joylashtirish 
uchun mo„ljallangan.
Taktlarni 
zichroq yoki siyrakroq joylashtirish 
uchun «Layout» (tahrirlash) 
menyusining «Break» (ajratish) menyu-buyrug„i taqdim etadigan variantlardan 
ham foydalanish mumkin. 
Yuqorida aytib o„tilganidek, xususiyatlar panelining «Bars» bo„limidagi 
«Gap before Bar» maydoniga musbat qiymat kiritish orqali taktlar orasiga masofa 
o„rnatish mumkin. Bu esa o„z navbatida belgilangan takt joylashgan nota tizimini 
bo‘laklarga
ajralashiga 
(bitta takt belgilangan vaziyatda, yonma-yon joylashgan 
ikkita tizimga) olib keladi (rasmga qarang). «Gap before Bar» maydoniga manfiy 
qiymat ham kiritish mumkin, biroq ushbu vaziyatda belgilangan taktdan 
boshlanuvchi tizim undan oldingi tizimdagi oxirgi taktning ma‟lum qismini yopib 
qo„yadi. 
Taktni butunlay
o‘chirib tashlash 
uchun klaviaturaning «Ctrl» klavishasini 
bosib turgan holda taktni belgilash lozim. Ushbu vaziyatda takt qo„shaloq 

---

57 
to„rtburchakli ramka bilan belgilanadi 
. So„ngra «Delete» klavishasi 
bosilsa, takt musiqa asaridan butunlay chiqarib tashlanadi va navbatdagi takt ushbu 
taktning o„rnini egallaydi. Agarda takt odatdagicha belgilansa, ya‟ni oddiy 
to„rtburchakli ramka bilan qamrab olinsa, «Delete» klavishasini bosish orqali takt 
nota va belgilardan tozalanib, pauzasi qoldiriladi. Bir necha taktni butunlay 
o„chirib tashlash zarur bo„lsa, «Ctrl» klavishasini bosib turgan holda o„chirib 
tashlanadigan taktlar guruhidagi birinchi takt belgilanadi, so„ng «Ctrl» klavishasi 
qo„yib yuborilib, «Shift» klavishasini bosib turgan holda taktlar guruhidagi oxirgi 
taktga sichqoncha ko„rsatkichi bilan bosiladi. Ana shunda guruhning barcha 
taktlari qo„shaloq to„rtburchakli ramka bilan belgilanadi. So„ng «Delete» 
klavishasidan foydalanib ularni butunlay o„chirib tashlash mumkin: 
Musiqa asariga yangi