Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

Список используемой литературы: 
1. Беруни. Минералогия. – М., 1963. 
2. Беруни. Индия.// Избр. произведения. – Ташкент, 1963. 
 
ИНСОН ЭКОЛОГИЯСИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ 
Очилова Н.Р., 
БухДУ 
 
XVIII-асрнинг саноат инқилоби эмас, балки фақат бир сабаб драматик 
иқтисодий ўсиш ва илм-фан ва технологиялар ривожланиши, балки табиий 
ресурсларини 
истеъмол 
кенгайтирилган 
фойдаланишга 
ёйдилар. 
Инсон жамиятининг ривожланиши учун кимё саноатини тарихини 
аввалги асрлардан бери биламиз. Уй-жой, транспорт, алоқа, фармацевтика, 
яхши озиқ-овқат сақлаш, тиббий ютуқлар, умум таълим ва бошқа технологик 
янгиликлар сезиларли даражада инсон ҳаётининг сифатини яхшилади. 
Сайёранинг миллиард аҳолиси учун янги технологик стандартлар жорий 
этилиб, уларни яхши ҳаёт кечириши учун кўпчилик озиқ-овқатлар 
маҳсулотлари ишлаб чиқарилмоқда. 
Ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда кимё саноати жуда тезлик 
билан муҳим ютуқларга эриша борди. Бу бўйича яхши маълум бўлган ижобий 
фактларни келтириш мумкин. Лекин бир вақтнинг ўзида инсоннинг 
эҳтиёжларини ва интилишларини қамраш орқали глобал вазиятлар вужудга 
келди. Шаҳарлар кенгайиб, табиий ресурслардан кескин фойдаланиш 
оқибатида саноатдан ва шаҳардан чиқаётган чиқиндилар атроф-муҳитни 
ифлосланишига олиб келди. Иқтисодий тизимларни қайта қўриш мақсадида 
янги лойиҳалар ишлаб чиқарилиб, қайта тикланадиган табиий ресурслар, янги 
саноат маҳсулотлари, соғлиқни сақлаш ва хавфсизлик масалалари, табиий 
хомашё, энергияни тежаш, қайта ишлаш ва инновацион технологиялар асосида 
илм-фан ва техникадан яхшироқ фойдаланиш масалалари қўйилди. 
Биокимёгарларнинг олдига қўйган мақсадларига кўра, барқарор тараққиёт 
ғояларини тарғиб этиб, хомашёларни сотиб олиб, кимёвий технологиялар 
асосида саноат маҳсулотларини ишлаб чиқаришга тасарруф қилиш бўлиши 
керак, 
лекин 
бу 
муҳим 
экологик 
муаммо 
бўлмоқда. 
Барча ишлаб чиқариш босқичларни баҳолаш учун олимлар бир яхлит 
ёндашувга келишди. Ҳаётнинг айланиш таҳлили (LCА) деб номланган илмий 
усул белгиланган. LCА бу усул бундан ташқари, ҳаёт-айланишининг эко- 
баланси сифатида ҳам танилган. Бунда ҳаётнинг барча босқичларида 
маҳсулотни (яъни, хомашё қазиб олиш, ишлаб чиқариш, тарқатиш, 
фойдаланиш, таъмирлаш, тасарруф ёки қайта ишлаш) назарда тутилади ва у 
билан боглиқ экологик таъсир ўрганилади. 
LCА таърифи: инсон эҳтиёжи учун керак бўладиган маҳсулотлар у билан 
боғлиқ мавжуд таъсирлар, жараён ёки хизматлар, тегишли энергия ва 
материалларни инвентаризацияси компиляция томонидан киришлари ва 

---

203 
экологик релизлар салоҳияти экологик баҳолаш аниқланган киришлар ва 
версиялар билан боғлиқ таъсирларни талқин қилиш натижаларини кўпроқ 
онгли қарор қабул қилиш орқали ҳаёт айланишини таҳлил қилиш ва баҳолаш 
(ЛCА) тартиби ҳисобланади. 
Ҳаёт циклининг барча босқичларида бир маҳсулотнинг хомашё 
материаллари, уни қазиб олиш, ишлаб чиқариш ва унинг бутун ҳаёт айланиши 
оқибатида атроф-муҳитнинг ифлосланишига таъсири ўрганилиши муҳим вазифа 
бўлиб қолди. 
Инсоннинг яхши ҳаёт кечириши учун кундалик фаолиятида иқтисодий, 
ижтимоий ва маданий, ахборот-коммуникациядан оқилона фойдалана олишга 
сазовор бўлиши керак. Улар маҳсулотларни сотиб олишлари ва улардан 
фойдаланишлари, уларнинг таъсир фаолиятини ўрганишлари мақсадга 
мувофиқ бўлади. 
Олимлар олдиндан баҳолаш учун LCА ташаббуси билан тегишли ишлаб 
чиқариш ва фойдаланиш пайтида бир маҳсулотнинг таъсирини ўрганишни айтиб 
ўтишди. Атроф-Токсикологияси ва кимё жамиятининг фикрига кўра, (СЕТАC), 
LCА экологик баҳолаш учун жуда муҳим усули ҳисобланади. Унинг бутун ҳаёт 
айланиши ёки хизмат пайтида бир маҳсулот таъсири жараёни ўрганиш 
методологияси илмий асосланиб, янги маҳсулотлар ва хизматлар дизайни учун 
жуда фойдали бўлиши исботланди.