Ayupova M. Yu

3. Til analizi va sintezi buzilishi asosidagi disgrafiya. 
Uning o’zida til analizi 
va sintezining turli ko’rinishlardagi buzilish: gapning so’zlarga bo’linishi fonematik 
hamda bo’g’inli analiz va sintez yotadi. Til analizi va sintezining rivojlanmay qolishi 
yozuvda so’z va gaplar tuzilishining buzilishda namoyon bo’ladi. Fonematik analiz, til 
analizining eng murakkab formasi hisoblanadi. Uning oqibatida so’zning tovush-harf 
tuzilishi buziladi.
Unga quyidagi xatoliklar xosdir: so’zlarni o’qishda undoshlarni tushirib qoldirish 
(diktant – "dikat", "shamol" – "amol"); unlilarni tushirib qoldirish (kitob – "ktob", 
doska – "dska"); harflarning o’rnini almashtirish (ruchka-urchka, olma-omla); ortiqcha 
harflarni qo’shish (doska-dosika), bo’g’inlarni tushirib qoldirish, o’rnini almashtirish, 
qo’shish (mashina – manashi) va hokazolar.
Yozuv jarayonini to’g’ri o’zlashtirish uchun bolada fonematik analiz nafaqat 
tashqi nutq rejasi, balki hammasidan burun ichki rejada, tasavvur bo’yicha shakllangan 
bo’lishi lozim.
Fonematik analiz va sintezning shakllanmagani oqibatida yozuvning buzilishi 
xususidagi ma’lumotlar R.E. Levina, N.A. Nikashina, D.I. Orlova, G.V. 
Chirkinalarning ilmiy-tadqiqot ishlarida atroflicha ko’rsatilgan.
4. Agrammatik disgrafiya
(bu xaqidagi ma’lumotlar R.E. Levina, I.K. 
Kolpovskaya, R.I. LalaEva, S.B. Yakovlevalarning ilmiy ishlarida atroflicha 
tavsiflangan). U nutqning grammatik tuzilishi: morfologik sintaktik umumlashtirishning 
rivojlanmaganligi bilan bog’langandir. Disgrayaining bunday turi so’z, so’z birikmalari, 
gap va matn darajasida namoyon bo’lishi mumkin. U keng miqyosli simptokompleks 
leksiko-grammatik rivojlanmaslikning tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu disgrafiya 
dizartriya, alaliya, aqli zaif bolalarda kuzatiladi.
Bog’lanishli nutq jarayonida bolalar gaplar orasidagi logik va tilga oid 
bog’lanishni ta’minlashda ancha qiynaladilar. Gaplarning izchilligi bayon etilayotgan 

---

voqealarning izchilligiga mos kelmaydi, ayrim gaplar o’rtasida tilga oid va grammatik 
bog’lanishlar buziladi.
Gap darajasiga ega bo’lgan yozuv jarayonidagi agrammatizmlar so’zning 
morfologik tuzilishning buzilishida, so’z qo’shimchalarini yozishda kelishik 
qo’shimchalarini almashtirishda, gaplar qurilishini buzishda; o’rin hol kelishigini 
almashtirishda namoyon bo’ladi.