Намуна (Образец)

k -
yildagi
pul mablag‘larining sof chiqib ketishi joriy pul xarajatlarining loyiha bo‘yicha 
joriy mablag‘larning tushumidan oshishi tushuniladi (teskari xolatda sof kirim 
tushuniladi). Ayrim xolatlarda tahlilda pul oqimlari foydalanilmasdan loyihadagi 
prognoz qilingan yillik sof foyda miqdorining ketma ketligidan foydalaniladi; 
- tahlillar faqat yillar bo‘yicha amalga oshirilmasdan balki bir xil bazaviy
davrlar bo‘yicha ham (oy, chorak, yil, besh yillik va sh.k.) yuritilishi 
mumkin, faqat bunda pul oqimlari elementlari miqdorlarining, foiz stavkalari bilan 
mazkur davrlar muddatlarining bir biriga bog‘liqligini unutmaslik kerak; 
- ketma-ket yillar mobainida investitsiya qilinadigan bo‘lsa ham avvalgi 
birinchi yildagi loyiha bilan amalga oshirilgan pul mablag‘larining kirimi, ya’ni 
investitsiyalar xajmi yil oxirida amalga oshirilishi ehtimoldan holi emas; 
- pul mablag‘larining kirimi (chiqimi) ko‘proq navbatdagi yil oxiriga to‘g‘ri 
keladi; 
- diskontlashtirilgan bahoga asoslangan uslublari yordamida loyihalarni 
baholash uchun qo‘llaniladigan diskontlashtirish koeffitsientlari investitsiya 
loyihalariga belgilangan davrlari muddatiga mos kelishlari kerak (masalan, yillik 
stavka davr muddati bir yilga moslashtirilib olinadi). 
Investitsion qarorlarni qabul qilish samaradorligi bir necha yilni qamrab 
olishi mumkin. Masalan, uskunalarni sotib olish kelajakda mahsulotlarni sotish 
bilan bog‘liq bo‘ladi, u yoki bu uskanani sotib olish to‘g‘risidagi qaror qabul qilish
kelgusi 3-5 yil ichidagi prognozlarni hisob-kitob qilishni talab qiladi. Uskunalarni 

---

192 
sotib olishni prognoz qilishda yo‘l qo‘yilgan xatolar oqibatda og‘ir ahvollarga olib 
kelishi mumkin. Yirik investitsiyalar katta oqlanmagan xarajatlarni talab qiladi. 
Agar etarli darajadagi investitsiya amalga oshirilmasa quyidagi ikki muammoning 
kelib chiqishiga olib keladi. Birinchidan – kompaniyaning uskunasi etarlicha 
zamonaviy bo‘lmasligi mumkin va uning ishlab chiqarishini raqobat sharoitida 
ta’minlay olmaydi. Ikkinchidan – ishlab chiqarishni ta’minlaydigan etarlicha
quvvatga ega bo‘lmasligi mumkin va kompaniya bozorda o‘z o‘rnini 
raqobatchilariga bo‘shatib berishi mumkin. 
Kompaniya oldindan o‘zining ishlab chiqarish ehtiyojlarini samarali prognoz 
asosida qondirish kerak. Agar kompaniya talabning o‘sishining samarasiz prognozi 
asosida o‘z ishlab chiqarishini kengaytirsa, bunda kompaniya ortiqcha quvvatga 
va juda yuqori xarajatlarga ega bo‘ladi. Bu kompaniyaning zarar ishlashiga va 
inqiroziga ham olib kelishi mumkin. 
Kompaniya uchun ishlab chiqarish quvvatini oshirish odatda yirik xarajatlar 
bilan bog‘liq va katta pul mablag‘larini sarflashdan avval yaxshi tuzishilgan rejaga 
ega bo‘lishi kerak, chunki bush turgan moliyaviy resurslar hamma vaqt yirik 
hajmda bo‘lavermaydi, shuning uchun kompaniya kapital qo‘yilmalar byudjetini 
samarali shakllantirishi zarur. 
Bugungi kunda investitsiya loyihalarini baholash qarorlar qabul qilish va 
ulardan 
kapital 
qo‘yilmalar 
byudjetini 
shakllantirishda 
foydalanishda 
qo‘llaniladigan kriteriyalarni vaqt parametrlarini hisob olinishi yoki olinmasligiga 
qarab ikki guruhga ajratish mumkin:
a) diskontlashtirilgan bahoga asoslangan;
b) hisob baholariga asoslangan.
Birinchi guruhga quyidagi kriteriyalar kiradi: sof keltirilgan effekt (Net 
Present Value – NPU); investitsiyaning rentabellik indeksi (Profitability Index – 
PI); foydaning ichki normasi (Internal Rate of Return – IRR); foydaning 
modifikatsiyalangan ichki normasi (Modified Internal Rate of Return – MIRR); 
investitsiyani qoplashning diskontlashtirilgan muddati (Discounted Payback Period 
– DPP).

---

193 
Ikkinchi guruhga quyidagi kriteriyalar kiradi: investitsiyaning qoplanish 
muddati (Payback Period – PP); investitsiyaning samaradorlik koeffitsienti 
(Accounting Rate of Return – ARR).