Намуна (Образец)

 
Nazorat savollari
1.
Operatsion va nooperatsion aktivlar deb qanday aktivlarga aytiladi?
2.
Kompaniya qiymatini aniqlashda qanday ko‘rsatkichlardan foydalaniladi?
3.
Kompaninyaning aksiyasinin bozor qiymatini hisoblash qanday amalga 
oshiriladi?
4.
Kompaniya qiymatini boshqarishda baholovchi yo‘naltirilgan menejmentda 
qanday ko‘rsatkichlardan foydalaniladi?
5.
Kompaniya qiymatiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi va ularni izohlab bering?
6.
Korporativ boshqaruvda qanday samarali menejent strategiyalarni bilasiz va 
ularning afzalliklarini sanab o‘ting?
7.
Kapital baho va xususiy kapital bahosi qanday formula asosida aniqlanadi?
8.
Kompaniya qiymatini boshqarish etaplarini sanab o‘ting.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

183 
16 -MAVZU. O‘ZBEKISTONDA KORPORATIV SEKTORGA XORIJIY 
INVESTITSIYALARNI JALB ETISH 
 
 
16.1. Investitsiya resurslarni rag‘batlantirishda
korporativ menejment 
Investitsiya faoliyatining eng muhim elementi “investitsiya” bo‘lib, 
investitsiya daromad yoki foyda olish maqsadida kapital (investitsiya) egasi 
mablag‘ni muayya muddatga tadbirkorlik va boshqa faoliyat turlariga 
yo‘naltirilishidir. SHuni aytish lozimki, dunyo hamjamiyatining hozirgi taraqqiyot 
bosqichida birorta ham mamlakat investitsiyalarsiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga 
erisha olmaydi. Investitsiyalar yordamida quyidagi vazifalarni echish mumkin: 
Birinchidan,
ichki bozorda talabgor bo‘lgan import tovarlar o‘rnini bosuvchi 
mahsulotlarni ishlab chiqaradigan yangi korxonalarni qurish, uning asosida yangi 
ish o‘rinlarini yaratish imkoniyatini beradi. 
Ikkinchidan, 
mamlakatda faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar ishlab 
chiqarishini kengaytirish va istiqbolli rivojlanishini ta’min etuvchi omil – milliy 
korxonalarning xususiy kapital hajmini to‘ldiradi. 
Uchinchidan, 
milliy iqtisodiyotga texnologik yangilanish amalga oshadi va 
milliy sanoat ishlab chiqarishiga yangi texnika hamda zamonaviy uskunalar 
o‘rnatiladi va natijada jahon bozorida raqobatlasha oladigan milliy mahsulotlarni 
ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi. 
To‘rtinchidan, 
milliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan kredit mablahlari 
hisobidan istiqbolli loyihalarni amalga oshirish imkoni yaratiladi. 
Beshinchidan,
milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyotiga integrallashuvi 
amalga oshadi. 
Demak, investitsiyalar, makro-mikro darajalarida iqtisodiy o‘sishni ta’min 
etuvchi muhim omil bo‘lib, milliy ishlab chiqaruvchi subyektlar ularni jalb etish 
uchun qonun doirasida samarali hatti-harakatlarni amalga oshirish kerak. Bunda 

---

184 
mahalliy korxonalar korxonaning iqtisodiy faoliyatiga investitsiyalarni jalb etish 
uchun korxona miqyosida quyidagi ishlarni bajarishlari kerak: 
1.
Korxonada puxta ishlab chiqilgan va istiqbolga ega bo‘lgan biznes-rejaga 
ega bo‘lishlari lozim. Investorlar hamma vaqt ularning qo‘yilmalari kelajakda 
foyda keltirishini bilishga intiladilar. 
2.
Investorlar faqat o‘zlari ishonch qozongan korxonalarga investitsiya 
loyihalarini moliyalashtiradilar. Investorlar shaffof va ochiq faoliyat yuritayotgan 
korxonalarga qiziqadi. SHuning uchun korxonalar buxgalteriya hisob hujjatlaridagi 
axborotlarning shaffofligi va oshkoraligi investorlarning talab darajasida bo‘lishi 
kerak. 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
investitsiya 
imiji 
va 
investitsion 
jozibadorligini yanada yaxshilash, mamlakatning investitsion salohiyatidan 
xabardorlik 
oshirish, 
shuningdek, 
xorijiy 
investorlar 
bilan 
ishlashni 
takomillashtirish va ularga ko‘rsatiladigan xizmatlar sifatini yaxshilash 
maqsadida
46
Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 2 iyulda 547-sonli Qarori qabul 
qilindi. Ushbu qaror bo‘yicha O‘zbekiston xorijiy investitsiyalarni jalb etishni 
faollashtirish bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilandi. 
Binobarin, ushbu chora-tadbirlar quyidagilarni tashkil etadi: 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzurida 
Xorijiy investorlarga ko‘maklashish guruhi tashkil etiladi.
2.
Ushbu qaror asosida xorijiy investorlarga ko‘maklashish ishlari Toshkent 
shahar xalqaro aeroportida kechayu-kunduz amalga oshirilishi kabi qulaylik yo‘lga 
qo‘yildi. 
Korporativ boshqaruvda xorijiy investitsiyalar portfeli korxonaning 
diversifikatsiyasi va daromadlilik darajasini ta’minlash maqsadida aksiyalar va 
boshqa qimmatli qog‘ozlarga yo‘naltiriladi. Korxona miqyosidagi to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan korxona 
faoliyatiga kiritiladigan moliyaviy, moddiy va nomoddiy ne’matlar va ularga doir 
huquqlar bo‘lib, ular foyda olish yoki uzoq muddatli manfaat ko‘rish maqsadini 
46
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг “Хорижий инвесторлар билан ишлашни янада такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги Қарори. 542-сонли ВМҚ, 02.07.2019 й. //манба: lex.uz. 

---

185 
o‘zida aks ettiruvchi xalqaro investitsiya kategoriyasidir. Ustav fondidagi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning minimal ko‘rsatkichi turli mamlakatlarda 
turlicha belgilangan bo‘lib, shu jumladan, Rossiya Federatsiyasida 10 foiz, 
O‘zbekistonda esa 30 foiz darajasida o‘rnatilgan. Bunday farqlarning mavjudligi 
xorijiy investorlar tomonidan korxona faoliyatini boshqarish yoki ushbu jarayonga 
ta’sir ko‘rsatish imkoniyati turli mamlakatlarda turli qonunlar va korporativ 
boshqaruv amaliyoti bilan bog‘liqligini anglatadi.
Xorijiy investitsiyalar alohida korxonalar faoliyati uchun ishlab chiqarish va 
kapital samaradorligini oshirish, yangi texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiy 
samaradorligini oshirishda ham muhim o‘rin tutadi. Ushbu jarayonlar 
mamlakatdagi boshqa ishlab chiqaruvchilar, buyurtmachilar va raqobatchilarga 
bilvosita ta’sir ko‘rsatishi orqali ichki iste’mol va kapital bozorlarining tarkibi va 
rivojlanishiga, shuningdek, ishchilarning ko‘nikmalari va amaliy tajribasini 
oshirishga yordam beradi. O‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdagi, milliy 
iqtisodiyotning xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va ulardan foydalanish 
samaradorligi ichki va tashqi bozorning hajmi, tabiiy va mineral resurslar bilan 
ta’minlanganligi, malakali ishchi kuchi mavjudligi, zamonaviy transport va bozor 
infratuzilmasining shakllanganligi, makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sish 
sur’atlari kabi ko‘plab omillar bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Xorijiy investorlar ishtirokini kengaytirish bilan bog‘liq jarayonni 
faollashtirishda soliq imtiyozlari muhim rag‘batlantiruvchi choralardan biri deb 
qaraladi. Ushbu omilning ahamiyati so‘nggi yillarda turli mamlakatlar o‘rtasida 
xorijiy investitsiyalarni jalb etish uchun raqobat kurashi qizishi oqibatida bir 
muncha ko‘tarildi. Bugungi kunda ko‘plab mamlakatlar muvaqqat chora sifatida 
mamlakatda qulay investitsiya muhitini yuzaga keltirish maqsadida xorijiy 
investorlar uchun alohida imtiyoz va rag‘batlar tizimini joriy etmoqdalar. 
Investorlarni jalb qilishda soliqlar orqali rag‘batlantirishdan respublikamizda 
ham keng foydalaniladi. Shu o‘rinda, respublikamizda turli imtiyozlar yordamida 
xorijiy investitsiyalarni sanoatning ustuvor sohalari yoki mintaqalarga yo‘naltirish 
maqsadida xususiy xorijiy investorlar uchun berilgan soliq imtiyozlarini keltirish 

---

186 
lozim. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ko‘zda tutilgan rag‘bat va 
imtiyozlar yordamida xorijiy investitsiyalarni ortiqcha ish kuchi bo‘lgan 
viloyatlarda joylashtirish ko‘lamiga ta’sir o‘tkazish va xorijiy investitsiyalar 
ishtirokidagi korxonalar faoliyatidan mahalliy korxonalarga «bilim ko‘chishi»ning 
(jumladan, lokalizatsiya mexanizmi orqali mahalliy ishlab chiqaruvchilar va 
xizmat ko‘rsatuvchi korxonalarga yangi texnologiya va ko‘nikmalarni kiritilishi) 
ijobiy samarasini kuchaytirishga ega bo‘ladi. 
Korporativ boshqaruvda xorijiy investitsiyalarni jalb etishda quyidagi 
maqsadlar belgilanadi: 1. Ichki bozorni to‘liq egallash. 2. Eksportga yo‘naltirilgan 
faoliyatni amalga oshirish. 3. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish hamda 
«Bozor izlash»dan manfaatdor kompaniyalar, odatda, mezbon-mamlakatga 
investitsiyalar qo‘shishda yangi bozorlarga kirib borish, uning muayyan qismini 
egallab olish va o‘zining tanlash imkoniyatlarini kengaytirish nuqtai nazaridan 
kelib chiqadilar. 
Eksportga mahsulot ishlab chiqarishni ko‘zlagan investitsiyalar o‘z 
mamlakatida ishlab chiqarish va eksport harajatlari ortib borayotgan bir vaqtda 
tashqi bozorlarga xizmat ko‘rsatish uchun yangi joylashuvni izlab amalga 
oshiriladi. SHuningdek, xorijiy investorlar uchun makroiqtisodiy va siyosiy 
barqarorlik, xorijiy investitsiyalarni xuquqiy tartibga solishning aniq tizimi, keng 
ko‘lamli soliq imtiyozlari mavjudligi kabi omillar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bunday investitsiya turiga misol tariqasida nisbatan arzon va malakali ishchi 
kuchiga ega bo‘lgan, geografik jihatdan qulay joylashgan Markaziy va SHarqiy 
Evropa mamlakatlarini (G‘arbiy Evropa bozorlariga yaqin joylashganligi va 
Evropa ittifoqiga a’zo bo‘lish istiqboli tufayli) hamda Xitoyni (raqobatbardosh ish 
haqi darajasi, investitsion muhit va xarajatlar pastligi tufayli) keltirish mumkin. 
Resurs izlashga ixtisoslashgan investitsiyalar tabiiy resurslarni bosh omil 
deb qaraydilar. «Resurs yoki vosita» izlashdan manfaatdor firmalarni birinchi 
navbatda mamlakatda resurslar mavjudligi qiziqtiradi. Bunday resurslar hisobiga 
xom ashyo, arzon va malakali ishchi kuchi, moddiy infratuzilma yoki korxonalar, 
alohida texnologiya vositalari kirishi mumkin. Xom ashyo resurslari o‘z tarkibiga 

---

187 
ba’zi mamlakatlarda mo‘l bo‘lib, ba’zilarida esa deyarli bo‘lmagan neft, gaz, 
mineral qazilmalarni oladi. O‘zbekistonda Gazprom, Lukoyl va qator boshqa 
xorijiy kompaniyalarning investitsiyalarini aynan shu guruhga kiritish mumkin. 
Yaxshi infratuzilmasi (avtomobil va temir yo‘llari, dengiz yillaridan foydalanish 
imkoniyati, telekommunikatsiyalar va xakozo) bo‘lgan mamlakatlar investor jalb 
qilish uchun qo‘shimcha imkoniyatga egadirlar. Ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirish maqsadidagi investitsiyalar vertikal va gorizontal birlashuv yo‘li bilan 
dastlab mintaqaviy, so‘ngra xalqaro miqyosda ko‘lamlilik tufayli tejamkorlik 
samarasiga erishish uchun yo‘llanadi. Investitsiyalarning mazkur turi daromadni 
oshirish 
uchun 
ishlab 
chiqarish 
harajatlarini 
qisqartirish 
orqali 
turli 
mamlakatlardagi o‘z ishlab chiqarishlarining qiyosiy ustunligidan samaraliroq 
foydalanish maqsadida amalga oshiriladi.