Maxsus pedogogika 2016. indd

Estetika – insonnig voqelikka, san’atga estetik munosabat-

lari rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini o‘rganadi, nafosat 

tarbiyasining ilmiy asosi bo‘lib hizmat qiladi.

Fiziologiya – maktabgacha surdopedagogika faninig tabiiy-

ilmiy bazasi bo‘lib, insonni biologik evolyusiya maxsuli sifati-

da  o‘rganadi,  inson  oliy  nerv  faoliyatining  rivojlanishi,  nerv 

tizimining  tipologik  xususiyatlari,  sezgi  organlari,  tayanch-

harakat  apparati,  yurak-tomir  va  nafas  olish  tizimlari,  ichki 

sekresiya  bezlari  va  shu  singarilarning  rivojlanishi  haqidagi 

ma’lumotlarga  tayanadi.  Shuningdek,  fiziologiya  fanining 

ma’lumotlari,  insonning  oliy  nerv  tizimi  haqidagi  ta’limoti, 

shartli  refleks  aloqalarning  shakllanishi,  turli  analizatorlarn-

ing  faoliyati  va  bolaning  psixik  rivojlanishidagi  tutgan  o‘rni 

to‘g‘risidagi ma’lumotlar surdopedagogika fanining tarbiyaviy-

ilmiy psixofiziologik negizi bo‘lib hizmat qiladi (I.M.Seshenov, 

I.P.Pavlov,  A.R.Luriya  va  boshqalarning  tadqiqotlaridan). 

I.P.Pavlov  ta’limotida  shartli  reflekslarning  paydo  bo‘lishi 

va  tormozlanishi,  analizatorlar  fiziologiyasi,  asab  faoliyatin-

ing turlari tadqiq etilgan. Bosh miyaning katta yarim sharlari 

qobig‘ida qo‘zg‘olish va tormozlanishning almashishi, vaqti va 

davomiyligida  xosil  bo‘lgan  shartli  reflekslar  bola  hayotining 

kun tartibi to‘g‘ri tashkil etilishiga asos bo‘ladi.

So‘zlarni  idrok  etish  va  ifodalash  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 

hamda bosh  miyada kinesteziya (nutq a’zolari  harakatlari) va 

eshituv qo‘zg‘alishlari ta’sirida vujudga  kelgan  murakkab izlar 

tizimi  tilni  o‘rganishda  fiziologik  asos  hisoblanadi.  I.P.Pavlov 

ta’limotida nutq a’zolarining harakati jarayonida xosil bo‘lgan 

kinestetik qo‘zg‘olishlar ikkinchi signal tizimining asosiy negizi 

sifatida  e’tirof  etiladi.  Eshitishda  nuqsoni  bo‘lgan  bolalarning 

og‘zaki nutqini o‘stirish jarayoni ikkinchi signal tizimining mu-

rakkab shartli aloqalarining yuzaga kelishi sifatida qaraladi.

Ilk  va  maktabgacha  davrida  bola  organizmining  barcha 

funksiyalari va organlarining o‘sishi paytida uning o‘sib-rivoj-

lanishidagi  xususiyatlarning  o‘rganilishi,  eshitishda  nuqsoni 

bo‘lgan bolalarning rivojlanishidagi kamchiliklarni aniqlashga 

hamda  korreksion  ta’lim-tarbiyani  samarali  tashkil  etishga 

yordam beradi.   

Maktabgacha surdopedagogika fani umumiy, maktabgacha va