Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

6.3. Infeksion kasalliklarning yuqish yo`llari 
 
Infeksiya manbai tirik organizmdir, tirik organizmda kasallik qo`zg`atuvchisi o`zining xayot 
faoliyati va ko`payishi uchun xammadan ko`ra qulay sharoitlarni topadi va shu erdan tashqi 
muxitga chiqib turadi. Infeksiya manbai sifatida kasal odamlar bilan xayvonlar xammadan ko`ra 
katta axamiyatga ega bo`ladi, bular kasallik juda avj olgan paytda bir talay qo`zgatuvchilarni 
tashqariga chiqarib turadi. Infeksiyaning latent, yashirin formalari bilan og`rigan bemorlar, 
shuningdek bakteriya tashuvchilar xam infeksiya manbai xisoblanadi. Bunday xolatlar 
kasallikning klinik belgilari bilan birga davom etmaydigan bo`lgani uchun infeksiyaning latent 
formalari bilan og`rigan kishilar yoki bakteriya tashuvchilar vrachga borishmaydi va juda uzoq 
vaqtgacha patogen mikroblarni tashqariga chiqarib yurib, atrofdagilarga yuqtiradilar. Kasallik 
qo`zgatuvchilari bemorning axlati va siydigi, balg`ami bilan, yutalish va aksirish vaqtida so`lak 
xamda tomoq va burundan chiqadigan shilimshik tomchilari bilan, shuningdek yiring, zararlangan 
tirnoq va soch tangachalari bilan birga chiqishi mumkin. Ana shularning xammasi tashqi 

---

42 
muxitdagi turli-tuman ob’ektlarga: suv, tuproq, oziq-ovqat, xavo va bemor atrofidagi narsalarga 
qo`zgatuvchilar yuqib qolishiga olib keladi. Kasallik qozgatuvchisi tashqi muxitdagi ana shu 
ob’ektlar orqali bemordan sog`lom odamga o`tadi, shuning uchun xam ular yuqish omillari deb 
ataladi. 
Infeksiya manbaiga qarab antroponoz, antropozoonoz va zoonoz infeksiyalar tafovut 
qilinadi. 
Antroponoz
infeksiyalar faqat odamni shikastlantiradi va bularda bemor yoki bakteriya 
tashuvchi infeksiya manbai bo`lishi mumkin. Antroponoz infeksiyalarga qorin tifi, dizenteriya, 
vabo, qizamik, so`zak, zaxm va boshqalar kiradi. 
Antropozoonoz
infeksiyalar odamga xam, xayvonlarga xam yuqadi. Bularda kasal 
xayvonlar va odam infeksiya manbai bo`lishi mumkin. Toun, tulyaremiya, kuydirgi, sil va 
boshqalar ana shunday infeksiyalar jumlasiga kiradi. 
Zoonoz infeksiyalar faqat xayvonlarni kasallantiradi. Zoonozlarning qo`zgatuvchilari odam 
organizmiga tushsa xam, odamda kasallik keltirib chiqarmaydi. Biroq «zoonozlar» terminidan 
ko`pincha antropozoonoz infeksiyalarni atash uchun foydalaniladi.