O‘zbеkiston rеspublikasi

1-bob bo‘yicha xulosalar. 
Xulosa sifatida quyidagilarni alohida ajratib 
ko‘rsatish mumkin:
Birinchidan, yuqoridagi harbiy aralashuvning uchala bosqichida ham «Katta 
o‘yin»ning raqiblari bir tomondan bevosita harbiy harakatlarni olib borgan bo‘lsa, 
boshqasi unga qarshi afg‘on qarshilik kuchlariga yordam ko‘satgan.
Ikkinchidan, Afg‘onistonda harbiy harakatlar olib borgan buyuk davlatlarning 
hech biri g‘alaba qozona olmagan. Shu bois, afg‘onshunos olimlar «Afg‘oniston – 
imperiyalar qabristoni» deb bejizga aytmagan.
Uchinchidan, Afg‘oniston qadim tarixdan bir qancha yirik imperiyalarning 
bosqinchilik obyekti bo‘lib kelganligi uning geostrategik hudud ekanligidan dalolat 
beradi. Buni ayni vaqtda dunyoda gegemonlikka intilayotgan davlatlarning harbiy 
bazalarining mavjud ekanligi bilan ham isbotlash mumkin. Hozirgi vaqtda 
Markaziy Osiyo o‘z tarixida birinchi bor har xil mo‘ljalli mamlakatlarning harbiy 
kuchlari bir-biridan xavfli yaqinlikda joylashgan zonaga aylandi. Bu holat mintaqa 
atrofida bloklar qarama-qarshiligi vujudga kelishiga zamin hozirlaydiki, bu 
mintaqa uchun juda xavflidir.
61
Махмудов Р. Перспективы экономического сотрудничества в рамках ШОС и его влияние на региональную 
стабильность // Материалы международной конференции. – Т.: 2008. - С.275–276 
62
Ўша жойда 

---

42 
To‘rtinchidan, ilgari Markaziy Osiyo xalqlari davlatlar o‘rtasidagi geosiyosiy 
bellashuvning o‘ziga xos «sovrini», passiv subyektlari hisoblangan bo‘lsa, bugungi 
kunda ular strategik jarayonlarning faol ishtirokchilariga aylanmoqda. Xususan, 
o‘zbekistonlik ekspert Rustam Mahmudovning ta’kidlashicha, «Afg‘oniston yaqin 
kelajakda «Katta o‘yinning» o‘qi sifatida AQSH va NATO hamda Rossiya, 
Markaziy Osiyo davlatlari, Pokiston, Eronning Yevroosiyoga oid siyosatida juda 
muhim rol o‘ynaydi»
63
.
Beshinchidan, Afg‘onistonda hozirgi vaqtgacha davom etayotgan «Katta 
o‘yin»ning «sahnasi» bo‘lgan harbiy harakatlar tahlilining ko‘rsatishicha, 
urushning yakun topishi yaqin kelajakda yuz bermaydi. Shu o‘rinda ingliz adibi va 
sayyohi R. Kiplingning «Qachonki hamma o‘lsa, faqat shundagina Katta o‘yin 
tugaydi, undan oldin emas» degan fikrini qayd etish joiz. 
Umuman olganda, SHHTning Afg‘onistondagi jarayonlarga aralashishini 
rasmiy hukumat ham qo‘llab-quvvatlamoqda.Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, 
Afg‘onistondagi siyosiy jarayonlarga mintaqa va dunyodagi yetakchi davlatlar 
hamda xalqaro tashkilotlar ta’sir etmoqda. Afg‘onistonga qo‘shni bo‘lgan Eron va 
Pokiston AIRdagi vaziyat beqarorlashtirish bo‘yicha siyosat olib borgan bo‘lsa, 
bugungikunga kelib fg‘onistondagi beqaror vaziyat manfaatiga to‘g‘ri kelmaydi. 
Shu sababli bu ikkidavlat ham afg‘on muammosini tartibga solish jarayonida 
ishtirok etmoqda. 
Bundan tashqari bu omillar nafaqat harbiy – siyosiy balki iqtisodiy jihatdan 
ham ta’sir etib kelmoqda. Tashqi iqtisodiy omil ta’sirini Afg‘oniston 
iqtisodiyotining tashqi moliyaviy yordamga to‘laligicha bog‘lanib qolganligida 
ko‘rish mumkin. Afg‘onistonga tashqi siyosiy omilining ta’sirini esa H.Karzay 
hukumati ojizligi bilan ifodalash mumkin. 
63
Маҳмудов Р. «Большая игра» в сердце Центральной Евроазии: новый виток конкуренции // Центральная 
Азия и Кавказ, 2009, N 3. С.66. 

---

43