O‘zbеkiston rеspublikasi

partizanlardan hamda noprofession talabalardan tuzilgan kuch bo‘lgan «Tolibon» 
o‘z harakatining deyarli boshidan namoyish etgan darajada mahorat va 
uyushqoqlik bilan xarakat qilishi mumkinligiga aql bovar qilmaydi. Uning a’zolari 
orasida, shubhasiz, afg‘on qurolli kuchlarining sobiq vakillari bo‘lsa-da, ularning 
hujumkor operatsiyalari tezlik va ustalik bilan olib borilganligi, shuningdek, 
ularning aloqa vositalari, havodan bomba tashlash va artilleriya otishmalarini 
sifatli bajarishi ular Pokiston harbiylari oldida, yoki, hech bo‘lmasa, ularning 
professional madadi uchun qarzdordirlar, degan xulosaga muqarrar olib keladi»
80
. 
Keyinchalik MDHning janubiy chegaralarida toliblar tomonidan Shimoliy 
uyushmaga qarshi olib borilgan janglarda panjobiy tilda so‘zlashuvchi yuzlab 
pokistonliklar – muntazam piyoda qo‘shinlar askarlari qatnashishgan.
Bundan tashqari, Saudiya Arabistoni ham «Tolibon» harakatini moliyaviy va 
moddiy jihatdan doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlab kelgan. «Tolibon» Qandahor 
80
Мартин Эвене. Афганистан: новая история. – Cuzzon, 2001. – С. 182-183. 

---

53 
ustidan nazorat o‘rnatganidan keyin razvedka boshlig‘i Mavlono Fazl ur-Rahmon 
Saudiya Arabistoni va Fors ko‘rfazi davlatlari podshohlar xonadoni a’zolarini 
«ovlash»ni tashkil qila boshlagan. 1996 yil o‘rtalariga kelib Saudiya Arabistoni 
«Tolibon» hujumlarini qo‘llabquvvatlash uchun Kobulga pul, transport vositalari 
hamda yonilg‘i yubora boshladi.
Shunchaki qaraganda, Saudiyaning «Delta Oil» neft kompaniyasi quvur 
o‘tkazgichning taxminiy loyihasida «Unocal» kompaniyasining sherigi bo‘lib, 
uning qurilishi uchun «Tolibon» harakatining g‘alabasi juda ham zarur edi.
Shunday qilib «Tolibon» harakati, dastlab Qandahorni va pushtunlar ko‘proq 
bo‘lgan janubiy viloyatlarini qo‘lga kiritdi. Biroq toliblar Kobulga hujum qilish 
o‘rniga, asosiy zarbani shimoli-g‘arbiy yo‘nalishga, turkman-afg‘on chegarasi 
tomonga qaratishdi. Chunki toliblar Kobul ostonalarida Ahmad Shoh Mas’ud 
armiyasining qarshiligiga duch kelishgan. Lekin asosiy sabab boshqa bo‘lib, 
«toliblar Qandahor – Hirot yo‘lidan, ya’ni Pokistonni Markaziy Osiyo bilan 
bog‘lashi kerak bo‘lgan asosiy magistral yo‘lning afg‘onistonga qarashli qismidan 
o‘tishgan. Qizig‘i shundaki, 1994 yil yozida Turkmanistonning Kushka shahridan 
Pokistonning Chaman shahrigacha temir yo‘l qurilishi loyihasi ma’qullangandi. Bu 
shoxobcha Afg‘onistonning g‘arbiy viloyatlaridan Hirot va Qandahor orqali o‘tishi 
lozim edi. Bir muncha vaqtdan so‘ng bu yerda toliblar paydo bo‘lishdi»
81
.
1994 yilga kelib «Tolibon»lar Hirot shahrini bosib olib, Afg‘onistonning 
Turkmaniston bilan chegarasiga chiqib olishdi. Shunday qilib, 1995 yildayoq 
Markaziy Osiyo mintaqasiga transport yo‘lagini ochishdan iborat geosiyosiy 
vazifaning birinchi bosqichi bajarildi. O‘shanda Turkmaniston hukumati «Unocal» 
kompaniyasiga turkmaniston-Afg‘oniston chegarasidan Pokistondagi Mo‘lton 
shahrigacha gaz quvuri qurish uchun konsorsium tuzish huquqini berdi.
Shu paytda, Pokiston rejasi bo‘yicha harakatlanayotgan «Tolibon» harakati 
endi mustaqil harakatlana boshladi va shu bois Pokiston – «Tolibon» koalitsiyasi 
inqirozga uchradi. Bundan tashqari, toliblar Afg‘onistondagi etnik o‘zbeklarning 
81
Москаленко В. Пакистан – курс на Центральную Азию // Восток/ Oriens. 1996, №15. – С. 84. 

---

54 
general Abdurashid Do‘stum boshchiligidagi «Jumbish-Milliy» (Afg‘oniston 
milliy islom hapakati), etnik tojiklarning Burhoniddin Rabboniy va Ahmad Shoh 
Mas’ud boshchiligidagi «Afg‘oniston islom jamiyati» va xazoriy shialarining 
Muhammad Haliliy rahbarligidagi «Hizbi Vaxdat»i (Afg‘oniston islom birligi