Тупроқ физикаси

77-расм. Яновский ва Чернишевларнинг
магнит таъсирчанликни аниқлаш учун 
тузган магнитометрининг варианти 
Ушбу ҳалқаларни намуна ва 
пастки магнит битта текисликда 
ѐтадиган қилиб ўрнатилади. Кетма-кет қилиб К
1
га катталиги кичикроқ бўлган 
ҳаракатланмайдиган ҳалқалар К
2
бирлаштирилган. Уларнинг вазифаси юқорида 
айтилган магнит майдонини компенсация қилишдир, бунинг учун эса К
1
обмоткага параллел қилиб уланган К
1
ҳалқаларнинг иккинчи обмоткасидаги ток 
ўзгартирилади.
Магнитланганликни ҳисоблаш учун таклиф қилинган ишчи формулада 
фақатгина асбобнинг маълум бўлган параметрлари ва ускунанинг геометрик 

---

268 
тавсифлари бор. Ушбу асосда тузилган магнитометр якунланган ва белгилари 
яхши қўйилган асбоб кўринишига эга. Намуна иккита ўзаро перпендикуляр 
система сифатида йиғилган тўртта магнитланадиган ғалтаклар орасига 
жойлаштирилади.
Бир жинсли бўлмаган майдонда тортишиш ва итарилиш услуби.
Конуссимон N, S қутбли учликлари бўлган электромагнит ѐрдамида (78-расм) 
бир жинсли бўлмаган майдон Н ҳосил қилинади. Текшириш учун В колбага 
солинган намуна бир учидан А-А ричагли ѐки бурама тарозиларнинг шайинига 
вертикал йўналиш бўйича Н энг кўп ўзгараѐтган ўқ бўйича осилади. Бошқа 
учига тарози тошлари ѐки Е посанги (противовес) ва оғиш бурчаги θ ни кузатиб 
туриш учун Z ойна ўрнатилган. Система ѐпиқ кожух (ўраб турувчи қопламага) 
ўралган ва ташқи таъсирлардан ҳимояланган.
Магнит майдони томонидан таъсир қиладиган куч Mg посангининг кучи 
ѐки 
бурчакдан 
ип 
билан 
ўраб 
тенглаштирилади 
ва 
у
га тенг. Бу ерда U – майдонга жойлаштирилган жисмнинг 
потенциал энергияси: 
 
v – grad H
2
= const атрофида бўлган ҳажм. У ҳолда
(15) 
F 
ўрнига Mg ѐки сθ нинг мувозанатлаштирувчи кучи олинади, Н ни эса 
ўлчаш керак. Айниқса,
ни аниқлаш операцияси ноқулайдир, чунки моҳияти 
анча аҳамиятли ҳисобланган услуб (
ϰ
м
ни СГСМда 10
-10
тартибда ўлчаш 
имконини берадиган) ана шу ҳисоблаш натижасида аниқлигини йўқотади.