Тупроқ физикаси

 
 
 
 
31-расм. Қўриқ тўқ тусли бўз тупроқларнинг радиация баланси (1) ва 
тупроққа тушаѐтган иссиқлик оқими (2)
Хулоса қилиб айтадиган бўлса, Ангрен ҳавзасида тарқалган тоғ 
жигарранг ва тўқ тусли бўз тупроқларнинг радиация баланси ва тупроққа 
тушаѐтган иссиқлик оқимининг умумий йиғиндиси, суткалик ўзгариши ва 
максимал қийматга етиш даври қиялик экспозицияси ва нишаблигига, 
шунингдек, ўсимлик қопламига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади. 
Тоғ жигарранг ишқорсизланган тупроқларнинг иссиқлик режими. 
И.Турапов, А.Султанов (2012) ларнинг тадқиқот натижаларига кўра, тупроқ 
грунтлари ҳароратининг суткалик ўртача қиймати вегетация даврида кенг 
миқдорларда ўзгариб туради (39-жадвал, 32-расм). Кузатув майдони денгиз 
сатҳидан 1850-1900 м баландликда жойлашган бўлиб, қиялик нишаблиги 30
0
С 
га тенг. Ўсимлик қоплами қалин, ѐғочсимон, бутасимон, бир йиллик ва кўп 
йиллик ўсимликлардан ташкил топган. Апрель ойи охирига келиб, қор 
қопламининг эриши совуқ оқимнинг эркин гравитацион намликка шимилиши 
натижасида тупроқ грунтининг 5-200 см қатламида ҳароратнинг 0 дан 1,5
0
С 

---

189 
оралиғида бўлиши кузатилди. Май ойининг бошига келиб ҳароратнинг 
кўтарилиши кузатилади. Лекин, 150-200 см чуқурликда 0
0
С дан паст ҳарорат 
сақланиб қолади. Кейинчалик ҳароратнинг бутун тупроқ грунти бўйлаб аста-
секин кўтарилиши кузатилди. 32-расмда келтирилган апрель-сентябрь ойлари 
оралиғидаги иссиқлик режимининг қийматига оид маълумотларидан кўриниб 
турибдики, шимолий қияликда эрта баҳорда бутун тупроқ грунти паст 
ҳароратлар даври билан характерланади. 
39-жадвал 
Шимолий қиялик тупроқларида турли чуқурликларда тупроқ 
ҳароратининг ўртача суткалик миқдори, 1970 й