Samarqand qishloq xo’jalik instituti “qishloq xo‟jaligi mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni tashkil etish” kafedrasi

001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

15-rasm. 
Paxta tolasining pishganligini qutblangan yorug‟lik yordamida ham 
aniqlash mumkin. Buning uchun polyaroid P-2 deb ataladigan maxsus moslama 
bilan har qanday mikroskopni ishlatish mumkin. 
Tolalar polyaroid orqali qutblangan yorug‟likda qaralganda qizil rang 
ichida ular pishganlik darajasiga qarab turli rangda ko‟rinadi. 
Tolaning chiziqli zichligi (tolaning ingichkaligi)-
 
deb, tolaning uzunlik 
birligidagi massasi tushuniladi. Halqaro birliklar sistemasida tolaning chiziqli 
zichligi 
teks 
larda ifodalanadi.
Teks tushunchasi 1 km uzunlikdagi tolaning massasi necha gramm 
ekanligini ko‟rsatadi.
Tola ingichkaligi metrik nomeri bilan ham ifodalanadi, metrik nomer 
deganda 1 g tolaning metr hisobidagi yoki 1 mg tolaning millimetr hisobidagi 
umumiy uzunligini bildiradi. 
Tolaning chiziqli zichligini shtapel (bir tutam tola) ni buyum oynalariga 
qo‟yilib, mikroskopda solinadi va tarozida tortilib aniqlanadi. 
Tolaning uzilish kuchi
- bita tolani cho‟zganda gramm hisobida qancha 
kuch sarf qilinganligi shu 
tolaning uzilish kuchi
deb yuritiladi va gramm/kuch (g/k) 
yoki n‟yuton bilan ifodalanadi. Tolaning uzilish kuchi uning pishiqligini va 
uzunasiga cho‟zuvchi kuch ta‟siriga chidamliligini bildiradi. Shuning uchun 
tolaning uzilish kuchi uning devorchalarining qalinligiga bog‟liq. Tolaning uzilish 
kuchi ko‟pgina boshqa texnologik ko‟rsatkichlar bilan bog‟liq. Shu sababli chigitli 
paxtaning va tolaning sortini aniqlashda uzilish kuchi asosiy aniqlovchi texnologik 
ko‟rsatkich qilib qabul qilingan. 
Odatda pishgan tolaning uzilish kuchi o‟rtacha 4,7 g/k ga teng bo‟ladi. 
Mamlakatimizda etishtiriladigan o‟rta tolali g‟o‟za navlarida tolaning uzilish kuchi 
4,2 -5,5 g/k gacha, ingichka tolali navlarda esa 4,6-6,0 g/k bo‟ladi. 
Yaxshi etilmagan va ko‟sak paxta tolalarida tolaning uzilish kuchi kam 
bo‟ladi. 
Tolaning uzilish kuchining uning chiziqli zichligiga nisbati 
tolaning nisbiy 
uzilish kuchi
deb yuritiladi. Tolaning uzilish kuchini LPS -4 asbobida yoki 
polyarizasion uslda ham aniqlasa bo‟ladi. 
Tola chiqishi
- chigitli paxtadan olinadigan asosiy mahsulot tola 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A