Microsoft Word 2-Nazariy ma'lumot

 (
כ
)
- orqa qator, quyi-keng, qisman lablangan unlini ifoda qiladi. Shahar vashahar 
tipidagi shevalarda keng qo‘llanadi: כ l, כ sh, b
כ L 
e (e)
- old qator, o‘rta-keng, lablanmagan unlini ifoda qiladi, barcha o‘zbek 
shevalarida qo‘llanadi: el, bel, йel, kel. 
и (u)
- old qator, yuqori-tor, lablanmagan unlini ifoda qiladi, cho‘ziqroq talaffuz 
qilinadi. Barcha o‘zbek shevalarida mavjud: иsh, bиl (Farg‘ona) 
ы(ы)
- orqa qator, yuqori-tor, lablanmagan unlini ifoda qiladi, cho‘ziqroq talaffuz 
qilinadi: qыz, qыйыq. Bu unli singarmonizmli o‘zbek shevalarida talaffuzda bor. 

---

ъ(ъ)
- indifferent, shahar shevalarida tarixan и va ы unlilarining birlashishi 
(konvergensiyasi) natijasida hosil bo‘lgan tovushai ifoda qiladi, singarmonizmli 
shevalarda и unlisining nisbatan qisqa talaffuz qilinadigan tovushni bildiradi, old 
qator, 
yuqori-tor, 
lablanmagan. 
Shahar 
shevalarida: 
bכrdъ,, 
kъrgъn; 
singarmonizmli shevalarda: keldъ, bъr. 
ь(ь)
- ы unlisining qisqa talaffuz qilinadigan varianti, orqa qator, yuqori-tor, 
lablanmagan unlini ifoda qiladi, faqat singarmonizmli shevalarda qo‘llanadi: bardь, 
tьg‘ьn, bьqьn. 
y(y)
- orqa qator, yuqori-tor, lablangan unlini ifoda qiladi, barcha o‘zbek 
shevalarida qo‘llanadi: by,yL, yn. 
Y(y)
- old qator, yuqori-tor, lablangan unlini ifoda qiladi, singarmonizmli 
shevalarda va singarmonizmni yo‘qotgan Buxoro, Navoiy, Samarqand shahar 
shevalarida qo‘llanadi: kyl, bygyn, tyn. 
O(o)
- orqa qator, o‘rta-keng, lablangan unlini ifoda qiladi. Barcha o‘zbek 
shevalarida talaffuzda bor: ot (adabiy orf. o‘t), qol (adabiy orf. qo‘1). oq (adabiy 
orf. o‘q), toq (adabiy orf. to‘q). 
Ɵ (Ɵ)
- old qator, o‘rta-keng, lablangan unlini ifoda qiladi: b
Ɵ
l(moq) k
Ɵ
l, b
Ɵ
ldь 
(adabiy orf.bo‘ldi). Singarmonizmli o‘zbek shevalarida va Buxoro, Navoiy, 
Samarqand shahar shevalarida qo‘llanadi.
Є(Є)
• tadqiqotchilaming ko‘rsatishicha, Xorazm, Iqon, Qamoq, Namangan 
shevalarida uchraydi. U ǝ va e unlilariga ancha yaqin turadigan unlini ifoda qiladi, 
old qator, o‘rta-keng, lablanmagan: k