Microsoft Word dissertatsiya222. docx

 
Ijtimoiy – psixologik adaptatsiyani diagnostika qilish metodikasi 
K. Rojers va R. Daymond 
Dissertatsiya yuzasidan o’tkazagan keyingi metodika “Ijtimoiy – 
psixologik adaptatsiyani diagnostika qilish” metodikasidir. Ushbu metodika 
ijtimoiy – psixologik adaptatsiya xususiyatlarini o’rganishga qaratilgan. U 1954-
yilda AQShda Karl Rojers va Rozalin Daymond ishlab chiqishgan. 
So’rovnomani rus tilidagi shakli 1987-yilda psixologiya fanlari nomzodi 
T.V.Snegiryova tomonidan tayyorlanib, nashr qilinadi. Bu metodikani Navoiy 
shahridagi 16-umumta’lim maktabi 10-“A” va 10-“B” sinflarida o’tkazdik. 
O’quvchilarda metodikadan ko’rsatilgan shkalalar bo’yicha ijtimoiy – psixologik 
adaptatsiyani tahlil qildik.
Mualliflar quyidagi 6ta shkalani ajratib ko’rsatadi: 

---

60 
1. "Adaptatsiya"; 
2. "Boshqalarni qabul qilish"; 
3. "Ijtimoiylik"; 
4. "O'z-o'zini anglash, qabul qilish"; 
5. "Hissiy farovonlik, emotsional barqarorlik"; 
6. "Boshqaruvga intilish, dominantlik". 
Va metodika yuqoridagi olti shakalani 101ta savolli so’rovnoma orqali 
o’rganadi. SPSS dasturida hisoblangan, o’rtacha naticha va standart og’ish 
natijalariga ko’ra adaptatsiya va dezadaptatsiya shkalalari o’rtacha natijasi va 
stadart og’ish normada bir biriga muvofiq emas. Adaptatsiya shkalasida o’rtacha 
ko’rsatkich oshgan sari standart og’ish tushib ketgan, dezadaptatsiyada esa 
o’rtacha ko’rsatkichni tushishi standart og’ishni aksincha ko’tarilishi kuzatilyapti. 
Yolg’on darajalari esa bir – biriga muvofiq keladi. O’z – o’zini qabul qilish 
o’rtacha ko’rsatkichi va standart og’ishi o’rtasida farq yuqori. O’z – o’zini qabul 
qilishni ortacha ko’rsatkishi ko’tarilgani sari, standart og’ish tushib ketgan.
O’zgalarni qabul qilish va qila olmaslik nisbatan katta farqqa ega emas. Biroq, 
o’zgalarni qabul qilish shkalasida o’rtacha ko’rsatkich yuqorilashishi standart 
og’ishni pasayishiga olib kelyapti. Emotsional komfort emotsional diskomfortga 
qaraganda nomutanosib, o’rtacha ko’rsatkich yuqorilashyapti, standart og’ish esa 
tushib boryapti. Ichki boshqaruv va dominantlik shkalalari ham nisbatan o’rtacha 
ko’rsatkich va standart og’ish bir – biriga muvofiq. Ichki boshqaruvni “+” 
shkalasida ham o’rtacha ko’rsatkich yuqori, standart og’ish esa past. Eskapizm 
shkalasida esa standart og’ish pastroq natijani ko’rsatgan. Xullas, o’rtacha 
ko’rsatkich va standart og’ish o’rtasida nomutanosiblik bu ijobiy yoki salbiy
bo’lishi mumkin. Korrelyatsiya – munosabatni ifodalaydi. SPSSda korrelyatsion 
tahlil o’tkazganda shkalalar o’rtasidagi munosabatni tekshirish nazarda tutiladi. 
Yuqorida K.Rojers va R.Daymondning “Ijtimoiy – psixologik adaptatsiyani 
diagnostika qilish metodikasi” ning korrelyatsion tahlili keltirilgan, 15 ta 

---

61 
shkalaning qaysi shkalalar bilan sezilarli munosabatdaligi ko’rsatilgan. Pirson 
tahlili bo’yicha *- 005 munosabatni, **- 001 munosabatni ifodalaydi. “-” manfiy 
ko’rsatkichlar esa teskari munosabat degani. Masalan, adaptatsiya shkalasi o’z – 
o’zini qabul qilish, emotsional komfort, ichki boshqaruv “+”, dominant “+” va 
eskapizm shkalalari bilan kuchli aloqada, ya’ni ular bir – biriga ta’sir ko’rsatadi, 
emotsional discomfort bilan esa teskari munosabatda. Dezadaptatsiya shkalasi 
esa, o’z – o’zini qabul qilolmaslik, o’zgalarni qabul qilolmaslik, emotsional 
discomfort, ichki boshqaruv “-”, dominant “-” va eskapizm bilan to’g’ridan to’g’ri 
aloqada, yolg’on “-” bilan teskari munosabatda. Bu natijalardan shuni xulosa 
qilish mumkinki, shaxsda adaptivlik ko’rsatkichi qay darajada bo’lsa unda 
o’zgalarni qabul qilish va hissiy farovonlik ham shunga bog’liq bo’ladi, ya’ni 
adaptivlik qanchalik yuqori ko’satkichda bo’lsa, o’rgalarni qabul qilish, boshqalar 
bilan “til topishish”, kirishimlilik darajasi ham shunchalik yuqori bo’ladi va 
emotsional komfort – hissiy farovonlik ham yaxshi bo’ladi. Va aksincha, 
shaxsdagi o’z-o’zini qabul qilish darajasi undagi internallik darajasiga ta’sir 
qiladi, ya’ni kishidagi o’z-o’zini, o’z xatti-harakatlarini qabul qilish darajasi 
yuqori bo’lishi undagi internallikni ya’ni “ichki boshqaruv”ni yaxshi ekanidan, 
o’zini nazorat qila olishidan darak beradi. Yana shu tomoni ham borki, o’z-o’zini 
qabul qilish yuqori bo’lsa-yu, o’zgalarni qabul qilish darajasi past bo’lsa, unda 
dominantlikka intilish darajasi ham ko’tarilib boradi. Agar shaxsda o’z-o’zini 
qabul qilish ham, o’zgalarni qabul qilish ham yaxshi bo’lsa, emotsional komfort 
darajasi ham normada bo’lsa, unda internallik xususiyati ham normada bo’ladi, 
dominantlikka intilish esa kuchli bo’lmaydi. Demak, adaptivlik xususiyati 
o’zgalarni qabul qilish bilan, o’z-o’zini qabul qilish internallik bilan, emotsional 
komfort dominantlik xususiyatlari bilan mutanosib bo’lar ekan.