Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

9-MAVZU: EKOLOGIYANING HUQUQIY 
ASOSLARI. 
Reja: 
1. Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti. 
2. Ekologik tizim tushunchasi. 
3. Ekologik javobgarlik tushunchasi. 
4. Ekologik ekspertizaning xuquqiy asoslari. 

---

801 
5. 
Texnologiya 
va 
texnikaning 
ekologik 
ekspertizasi. 
Tayanch iboralar: 
ekologiya huquqi, ijtimoiy 
ekologiya, inson ekologiyasi, ekologik ekspertiza, tabiiy 
resurslar, 
ekotizim, 
ekologik 
xamkorlik, 
biomahsuldorlik, ekologik javobgarlik, ekologik zarar. 
Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti 
Ekologiya huquqi O’zbekiston huquq tizimining 
yaxlit tormog’i hamda hozirgi va kelajak avlod 
manfaatlari yo’lida jamiyat, tabiat va insonning o’zaro 
ta’siri sohasidagi ijtimoiy (ekologik) munosabatlarni 
huquqiy jihatdan tartibga soladi. 
«Ekologiya» so’zi (grekcha «osos» — uy, turar joy 
hamda «1ogos» — ta’limot) inson yashaydigan uy, joy 
to’g’risidagi ta’limotni bildiradi. «Ekologiya» so’zini 
birinchi bo’lib nemis olimi Ernest Gekkel’ 1866 yilda 
ilmiy muomalaga kiritgan va ushbu termin uzoq vaqt tor 
doirada, ya’ni biologiya fanida qo’llanib kelgan, XX 
asrning ikkinchi yarmidagana boshqa mamlakatlarda 
ham ommalashgan. Umumiy ekologiya tarkibida uning 

---

802 
eng muhim qismi bo’lmish jamiyatning uni o’rab turgan 
tabiiy muhit bilan o’zaro ta’siri haqidagi ta’limot — 
ijtimoiy ekologiya ajralib chiqqan. 
Ijtimoiy ekologiyaning tarkibiy qismini jamiyat va 
tabiatning 
o’zaro 
ta’siri 
sohasidagi 
ijtimoiy 
munosabatlarni tartibga soluvchi normalar majmui 
bo’lgan huquqiy ekologiya tashkil etadi. 
Ekologik munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy 
normalarni o’z ichiga olgan normativ huquqiy hujjatlar 
ekologik huquq manbalari sifatida tan olinadi. 
Ekologiya huquqi manbalariga qonunlar, farmonlar, 
qarorlar va farmoyishlar, vazirlik va idoralarning 
normativ hujjatlari kiradi. 
«Atrof tabiiy muhit» tushunchasi «tabiat» va 
«insonni o’rab turgan muhit» tushunchalaridan tashkil 
topgan. Amaldagi (milliy va xalqaro) qonunlarda «tabiiy 
muhit» moddiy dunyo tadrijiy rivojlanishining oqibati va 
tabiiy ekologik tazimlardan tashkil topgan ob’ekgiv 
voqelik sifatida tushuniladi. Tor ma’noda bu — inson 
yashaydigan, kam tegilgan va insonning xo’jalik 

---

803 
faoliyati bilan amalda o’zgarmagan tabiiy yashash 
muhiti. Insonni o’rab turgan muhit deganda, tabiiy 
muhitning inson faoliyati jarayonida o’zgartirilgan qismi 
tushuniladi. 
Xar bir fan sohasida ijtimoiy munosabatlarni 
tartibga solish jarayonida o‘z yo‘nalishlari ya’ni 
tamoyillariga ega bo‘lib, o‘z navbatida xar bir fan 
soxasining maqsad va vazifasidan kelib chiqadi. 
Ekologiya xuquqining tamoyillari tabiat jamiyat 
tizmidagi o‘zaro munosabatlar yo‘nalishi chegaralarini 
belgilab berishda ekologik xuquqiy mexanizmning 
barqarorligini kafolatlashda va qonunchilik qoida 
talablarining ekologik munosabatlarini tartibga solish 
tartibini belgilashda muxim axamiyatga egadir. Bizga 
ma’lumki ekologiya xuquqi tabiat bilan jamiyatning 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni xuquqiy tartibga 
soladi. SHu jumladan tabiatning inkor etib bo‘lmaydigan 
qonuniyatlari va xarakatlarining tartibga soluvchi davlat 
qonunlari mavjud. Ekologik xuquqiy tamoyillarning 
asosiy vazifasi shundan iboratki qonuniyatlarning 

---

804 
ustuvorligini tan olgan xolda jamiyat a’zolarining 
tabiatga bo‘lgan xarakatlarni ilmiy asoslangan xolda 
yo‘naltirishdan iborat. Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi 
o‘zaro munosabatlar juda xilma – xil bo‘lganligi uchun 
ekologiya xuquqining tamoyillarini qo‘yidagicha 
bo‘lishimiz mumkin.
1.
Davlat va xuquqning umumiy tamoyillari.
2.
Atrof tabiiy muxitni muxofaza qilishga oid 
tamoyillar.
3.
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga 
qaratilgan tamoyillar.
Ekologiy xuquqi tizimining soxasi sifatida 
ekologiya munosabatlarni tartibga solishda davlat va 
xuquqning quyidagi tamoyillaridan foydalaniladi.
•
Qonuniylik
•
Ijtimoiy, adolat.
•
Oshkoralik.