“ пул ва банклар

4.3.
 
Нақдсиз пул айланмаси ва уни ташкил қилиш принциплари.
Тўлов айланмасининг асосий қисми нақд пульсиз тўлов айланмасидан 
ташкил топади. Бу тўлов айланмаси нақд пульсиз ҳисоб-китоблар асосида 
амалга оширилади. Нақд пульсиз ҳисоб-китоблар деганда, корхона ва 
ташкилотларнинг товар айирбошлаш, хизматлар кўрсатиш ва товарсиз 
операциялар бўйича бир-бирига бўлган талаб ва мажбуриятларни пул 
маблағларини нақд пул ишлатмасдан бир ҳисобварақдан иккинчи 
ҳисобварақга ўтказиш орқали бажарилиши тушунилади.
Нақд пульсиз пул айланиши – банкларда пул маблағларини тўловчилар 
ва олувчиларнинг ҳисобварақлари бўйича ёзувлар ёрдамида ёки ўзаро 
талабларни ҳисобга олиш ёъли билан амалга ошириладиган пул 
айланишидир. 
Иқтисодиёт ривожланиб борган сари тўлов оборотида нақд пульсиз 
тўлов оборотининг улуши ортиб боради. 
Чунки иқтисодий тараққиётни белгиловчи омиллар нақдсиз тўлов 
оборотининг ўсишига ижобий таъсир кўрсатади.
 
 
 
 
 
4.3.2-расм. Тўлов оборотида пулнинг ҳаракати
48
. 
Миллий иқтисодиёт пул айланишининг 80-90 фоизини нақд пул 
ишлатмасдан, нақд пульсиз ҳисоб-китоб шакллари асосида олиб борилади. 
Нақд пульсиз пул айланиши ялпи ички маҳсулотни ишлаб чиқариш 
жараёнида содир бўладиган муносабатларини ўзида акс эттиришига кўра 
икки кисмга бўлинади: 
1.
Товар операциялари бўйича пул айланиши. 
2.
Молиявий мажбуриятлар бўйича пул айланиши.
 
Биринчи гуруҳга товарларни сотиш, хизматлар кўрсатиш ва капитал 
қурилиш жараёнидаги ҳисоб-китобларни акс эттирувчи пул айланиши 
киради.
Иккинчи, молиявий мажбуриятлар, гуруҳига эса бюджетга тўловлар, 
яъни фойдадан тўланадиган солиқ, қўшилган қиймат солиғи ва бошқа 
мажбурий тўловлар ҳамда бюджетдан ташқари фондлар, банк ссудаларини 
48
Наврўзова К.,Ортиқов О. Банкларда ҳисоб ва тўлов тизими. Т.2005й