1 O`zbeksiton respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro dalat universiteti

Xo`p hayda yoki Maydayo qo`shig`i:
Xirmon yanchish vaqtida dehqonlar 
tomonidan aytiladigan qo`shiqlar «xo`p maydayo» yoki «maydagul» deb 
yuritiladi. Xo`p mayda baland ovoz bilan cho`zib aytiladi. Ularda dehqonning 
hosilini yig`ishtirish, ro`zg`or tirikchilikni ta`minlashga intilish, ho`kizning - 
ishchi hayvonning dehqon hayotida g`oyat katta o`rin tutishi unga bo`lgan 
muhabbatini tasvirlash bilan ko`rsatiladi: shuning uchun xo`p mayda 
qo`shiqlarida ho`kizning tavsifi, uning tuyog`idan shoxigacha bo`lgan tasviri 
buriladi. 
Ayri-ayri tuyoqqa, mayda-yo-mayda 
Ayri nag`al yarashar, mayda-yo-mayda 
Jilviragan quloqqa, mayda-yo-mayda 
Tilla sirg`a yarashar, mayda-yo-mayda 
«Ko`zlari yongan chiroq», «ko`zlari bor oynaday», «shoxlarining bor 
chambarak» kabi jonlantirilgan tasvirlarning dehqon tilida aytilishicha ajib 
hikmat bor, ish hayvoni uning madadkori, suyangan tog`i; tirikchiligi; 
ro`zg`orning butligi, ochligi va to`qligi-bari shunga bog`liq. Hayvonning ta`rif-
tavsif etilishining quvnoq ruhiy holati, mehnat qilish ishtiyoqi, ikkinchi 
tomondan, xirmon yanchish ritmi, ish jarayoni aks etadi. Xirmon qo`shiqlari 
ko`p aytilganidan so`zlari quyma, pishiq bo`ladi. 
Xo`p mayda qo`shiqlari ijtimoiy motivlari bilan ajralib turadi. Odatda 
«o`roqda yo`q, mashoqda yo`q, xirmonda hozir» bo`ladigan tekinxo`rlar-
oqsoqollar, boylar, soliqchilar, sudxo`rlar, mulla eshonlarning ayni donni 
somondan ayirish vaqtida xirmon ustida kelib kambag`al dehqonning sho`rini 
quritganligini, bor hosilni talab olib ketganligiga nisbatan xalqning g`azab-
nafrati cheksiz bo`ladi. 

---

54 
Qora-qora qarg`alar, mayda-yo-mayda 
Qo`rni ko`rsa yo`rg`alar, mayda-yo-mayda 
Uying kuygur darg`alar, mayda-yo-mayda 
Xirmonni ko`rsa yo`rg`alar, mayda-yo-mayda 
Mayda qilgin uvatib, mayda-yo-mayda 
Sensan mening quvvatim, mayda-yo-mayda 
Kelayotir eshonlar, mayda-yo-mayda 
Dastorini chuvatib, mayda-yo-mayda 
Xo`p-mayda qo`shiqlarini ijro etishda ko`pincha «hey mayda, hey», «mayda-
yo mayda», «ha, xo`p, hayda» singari nidolar har misra oxirida yoki ikki 
misradan keyin shunday nidoli satrlar naqorati qilib aytiladi. Bular to`rtlikni bir-
biriga ulab, muhim rol o`ynaydi. Qo`shiqda uchraydigan «sakrab-sakrab 
haydagin», «yo`rtib-yo`rtib haydagin» satrlarida ish hayvonining ildam yurishi, 
xirmonni tezroq yanchishi dehqonni sevinch tuyg`ulari bilan qo`shilib, ruhiy 
ko`tarinkilik hosil qiladi. Xirmon qo`shiqlarida umid va xursandchilik 
bag`ishlovchi satrlar ko`p. Negaki, dehqon og`ir va mashaqqatli kunlar orqada 
qolganligini ko`rib turibdi. Shunday paytda dehqon o`zining xirmoniga baraka 
tilaydi. Afsonaviy Bobo dehqonni o`zining xirmoniga baraka chorlaydi: 
Mayda-mayda marosim, mayda-yo-mayda 
Don samondan arisin, mayda-yo-mayda 
Ayni sahar bo`lganda, mayda-yo-mayda 
Bobo dehqon dorisin, mayda-yo-mayda