Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

ДАББАТУЛ АРЗ ЧИҚАРИЛИШИ 
“Даббатул арз” ер юзида секин юрувчи ҳайвон дегани. Ер ҳайвони ҳақида Қуръони каримда қисқача 
маълумот берилган. Аллоҳ таоло айтади: 
“--------------------------- Арабий матн --------------------------“ 
“Қачон 
(кофирлар)
устига сўз-азоб тушганида 
(яъни, қиёмат яқинлашиб қолганида)
Биз улар 
учун ердан бир жонивор чиқарамиз. 
(Ўша жонивор)
уларга одамлар Бизнинг оятларимизга 
ишонмайдиган бўлиб қолганлари ҳақида сўзлайди”
(“Намл” сураси, 82-оят).
Ибн Касир: “Бу жонивор охири замонда, одамлар бузғунчиликка берилганида, Аллоҳнинг амрини 
тарк қилганларида, динни ўзгартирганларида чиқади”, деган. 
Оят мазмунига кўра, даббатул арзнинг одамларга гапиришидан мақсад уларнинг илоҳий оятларга 
имон келтирмаганларини билдириш экан. 

---

107 
Даббатул арз – ер ҳайвони чиқиши қиёматнинг катта аломатларидандир. Тавба қабул бўлиши учун 
бандаларга берилган муддат тугаганида Аллоҳ таоло уларга сўзловчи ер ҳайвонини чиқаради. У мўминга 
ҳам, кофирга ҳам таниш бўлади. Инсоният ҳайвонлар тилини билмаса-да, Қодир Аллоҳ қудрати билан 
даббатул арз гапини тушунади. Қандай қилиб гапиришини Аллоҳнинг Ўзи билади: имо-ишора билан 
тушунтирадими, ҳамма тушунадиган тилда гапирадими, аниқ бир нарса дейиш қийин. Одамлар олдин 
Аллоҳ таолонинг оятларига, қиёмат кунига ишонмаган бўлишса-да, бу ғайритабиий ҳолат қиёматдан 
хабарчи эканини яхши билишади. Кейин имон келтирмоқчи бўлишади. Бироқ аввал ишонмаган 
кимсаларга ўша пайтдаги имонлари зиғирча фойда бермайди. 
Муҳаққиқ уламолар айтишича, даббатул арз ҳақида асоссиз гаплар кўп. Улар ҳатто айрим тафсир 
китобларига ҳам кириб қолган. Ишончли манбаларга суянилмагани учун уларга эътибор берилмайди. 
Қуръони каримда, саҳиҳ ҳадисларда келган хабарлар билан кифояланиш энг тўғри йўлдир. Қолгани эса 
фақат Аллоҳ таоло биладиган ғайб илмидир
34
. 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: 
“Даббатул арз чиққанида унда Мусонинг асойи, Сулаймоннинг узуги бўлади. Узук билан мўминнинг 
юзини ёриштиради, асо билан кофир бурнида белги қолдиради. Ҳатто ҳамма бир дастурхон устида 
йиғилади, мўмин кофирдан ажралади” (Термизий, Ибн Можа, Аҳмад, Байҳақий, Ибн Жарир ривояти. 
Термизийга кўра, ҳадис санади ҳасан). 
Демак, қуёшнинг ғарбдан чиқиши, чошгоҳ вақтида ер ҳайвони чиқиши қиёматнинг катта 
аломатларидандир. Мўмин инсон бунга қатъий ишонади.