Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

---

Lizing beruvchi
Ishlab chiqarish korxonalaridan (yoki sotuvchidan) kerakli
mashina va uskunalarni sotib oluvchi hamda ularni o‘z
mijozlariga yetkazib beruvchi.
Ijarachi (lizing oluvchi)
Ishlab chiqarish vositalarini shartnoma asosida ijaraga oluvchi.
Rivojlangan mamlakatlarda lizing muomalalarini maxsus moliya jamiyatlari, jumladan lizing
kompaniyalari, firmalar va yirik banklar amalga oshiradi.
Lizing muomalalarining xilma-xil turlari mavjud bo‘lib, amalda esa ularning quyidagi ikki turi
nisbatan ko‘proq qo‘llaniladi:
Operativ lizing. Lizingning bu turida ijaraga berilayotgan texnika uskunalarining ijara muddati
ularning xizmat qilish muddatiga qaraganda qisqa bo‘ladi. Mulk egasi tomonidan (lizing beruvchi) ijaraga
berish maqsadida sotib olingan zarur asbob-uskunalar hamda ularga ketgan sarf-xarajatlar faqat qisman
qoplanadi.
Moliyaviy lizing. Bu lizing asosida o‘zaro tomonlar imzolangan shartnomaga binoan, shartnoma
muddati tugagandan so‘ng ijarachi lizingga olingan uskunalarni qoldiq qiymati bo‘yicha sotib olishi
mumkin. Bu holda lizingga berilgan mashina va uskunalarga egalik qilish huquqi bevosita ijarachiga o‘tadi.
Operativ lizing quyidagi xususiyatlarni o‘z ichiga oladi:
•
texnik uskunalar va jihozlarni ijaraga beruvchi lizing kompaniyasi hyech qachon"barcha sarf-
xarajatlarimni yakka-yu yagona mijozim evaziga qoplayman" qabilida hisob-kitoblarga tayanmaslik;
•
ijaraga berilgan texnika, asbob-uskunalarning nosoz holga kelishi yoki yo‘qolishi, shuningdek tabiiy
ofatlar - zilzila, yong‘in va sel ketish oqibatida ko‘riladigan moddiy zararlar, asosan lizing beruvchi
kompaniya hisobiga qoplanishini nazarda tutish;
•
ijara muddati mavjud asbob-uskuna va jihozlarning jismonan butunlay ishdan chiqish muddatini
qoplamasligi darajasida belgilamaslik;
•
kelishilgan muddat tugagandan so‘ng, ijaraga olingan barcha uskunalar egasiga, ya'ni lizing
beruvchiga qaytarib beriladi.
Operativ lizing quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Renting. Mulkni bir kundan to bir yilgacha bo‘lgan qisqa muddatga ijaraga berishni nazarda tutadi.
Xayring. Bunda mulk 1 yildan 3 yilgacha muddatga ijaraga beriladi. Odatda, bu muddat o‘rta muddat
hisoblanadi.
Yuqoridagi muomalalar bir turdagi (turdosh) uskunalarni bir ijarachi tasarrufidan boshqa biriga tez-
tez o‘tib turishini taqozo etadi.
Moliyaviy lizing bo‘yicha kelishilgan muddat tugagandan so‘ng ijarachi tomonidan ijaraga olingan
uskunalar qiymatini to‘lashi muhim ahamiyat kasb etadi. Ijaraga berilgan mashina va uskunalar, ularni
ishlab chiqargan korxona tomonidan belgilangan iqtisodiy foydalanish muddati (amortizatsiya davri)ni
o‘tashi, shubhasiz, lizing kompaniyalari kutgan va oldindan belgilagan foydani keltiradi.
Moliyaviy lizing ham o‘z navbatida quyidagi turlarga bo‘linadi:
-ba'zi xizmat turlarini qamrab oluvchi lizing;
-levedj-lizing;
-"paketdagi" lizing.
Ba'zi xizmat turlarini qamrab oluvchi lizing. Bunda lizing kompaniyasi ijaraga berilgan uskunalarni
o‘rnatish, sozlash, mutaxassislar tayyorlash kabi bir qator majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi.
Levedj-lizing. Bunda ijaraga berilayotgan uskuna va jihozlar narxining katta miqdori uchinchi
tomondan, ya'ni investordan qarzga olinadi.
"Paketdagi" lizing. Mavjud ishlab chiqarish inshootlari va binolar kreditga berilib, zarur bo‘lgan
mashina va uskunalar esa ijarachiga ijara shartnomasi asosida beriladi. Lizing muomalalari ularni keltirib
chiqaruvchi ob'ektiv shart-sharoitlarga qarab, aniqrog‘i, ob'ektga egalik qilish manbalari nuqtai nazaridan
ikkiga: bevosita va yana o‘ziga qaytuvchi lizing turlariga bo‘linadi.
Bevosita lizing. Bunda lizing kompaniyasi mijoz uchun uning buyurtmasi asosida mashina va
uskunalarni ularni ishlab chiqarayotgan korxonalardan sotib oladi.
Yana o‘ziga qaytuvchi lizing. Moliyaviy lizingning nisbatan kam uchraydigan bu turi "liz-bek" deb
ham ataladi. Bunda ishlab chiqaruvchi korxona o‘z tasarrufidagi xususiy mulkning bir qismini lizing
kompaniyasiga naqd pulga sotadi. Ayni chog‘da lizing kompaniyasi bilan korxona o‘rtasida sotilagan mulk
xususida shartnoma tuziladi. Amalda esa asbob-uskunalar o‘z o‘rnini o‘zgartirmagan holda, ishlab chiqarish
jarayonida xizmat qilaveradi. Shartnomaga binoan lizing kompaniyasi esa muayyan muddat ichida ijara