sarmoyasi ro‘yxatga olinganidan keyin uning aksiyalari aholiga joylashtirilishi yakunlariga ko‘ra har bir
aksiyador (muassis) ishtirokining ulushi bir oydan ko‘p bo‘lmagan muddatga ustav fondining 5 foizidan
oshmasligi kerak.
XIFlar aksiyalarini sotish investitsiya muassasalari (fond do‘konlari), qimmatli qog‘ozlar bilan
operatsiyalar qilish huquqiga ega bo‘lgan banklar orqali amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi
davlat-tijorat xalq banki, shuningdek, qimmatli qog‘ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat
qilish organining talablariga javob beradigan boshqa tijorat banklari barcha ro‘yxatga olingan XIFlar
aksiyalarining muassasaviy (institutsional) tarqatuvchilaridir.
Muassasaviy tarqatuvchilarning XIFlar aksiyalarini sotish bo‘yicha xarajatlari XIFlarga aksiyalarni
sotishdan kelib tushadigan Davlat Mulki qo‘mitasining mablag‘lari hisobidan qoplanadi. Maxsus davlat
kreditining asosiy summasi qaytarilishiga qarab XIFlar Davlat mulki qo‘mitasi tomonidan muassasaviy
tarqatuvchilar xizmatlari haqlarini to‘lash uchun sarflangan, aholiga sotilgan XIFlar aksiyalari tegishli
paketlariga to‘g‘ri keladigan mablag‘larning qaytarilishini ta'minlaydi.
XIFlar aksiyalari oddiy, egasining nomi yozilgan bo‘lib, har bir aksiya aksiyadorlar umumiy
yig‘ilishida bir ovoz huquqini, shuningdek, dividendlar olish huquqini beradi.
XIF aksiyalarining birinchi nashri XIFning ta'sis etilishi chog‘ida ustav fondiga muassislar tomonidan
kiritilgan ulushlarni qoplash uchun amalga oshiriladi. Aksiyalarning ikkinchi nashri aksiyalarni aholiga
sotish uchun chiqariladi va u XIF davlat ro‘yxatiga olinganidan keyin 3 oydan kechiktirilmasdan amalga
oshirilishi lozim. XIFlar aksiyalarining ikkinchi emissiyasi ikkinchi emissiya prospekti ro‘yxatga olingan
kundan boshlab 6 oy ichida, joylashtiriladi. XIFlar aksiyalarining keyingi emissiyasi aksiyadorlarga tegishli
bo‘lgan foydani kapitalizatsiya qilish, keyinchalik aksiyalarni aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlash yoki
aksiyalarning nominal qiymatini oshirish yo‘li bilan ustav fondi oshirilgan taqdirda, shuningdek, unga
qo‘shilayotgan boshqa XIF aksiyalariga almashtirilgan holda amalga oshirilishi mumkin. XIFlar quyidagi
huquqlarga ega:
-
investitsiya muassasasi litsenziyasini olgunga qadar aksiyalarni sotuvga taklif qilish (muassislar
o‘rtasida taqsimlanadiganlaridan tashqari);
-
o‘z aksiyalarini joylashtirish chog‘ida mo‘ljallangan daromadlar miqdorini e'lon qilish;
-
o‘z aksiyalarini yuridik shaxslarga sotish (muassislardan tashqari);
-
o‘z aksiyalarini aksiyadorlardan sotib olish.
XIF aksiyalarining nashri davlat ro‘yxatiga olinganidan so‘ng ular qimmatli qog‘ozlarning birja va
birjadan tashqari bozorlarida erkin muomalada bo‘lishi mumkin. XIFlar aksiyalari va XIFlarga tegishli
qimmatli qog‘ozlar bilan bajariladigan barcha operatsiyalar faqat Markaziy depozitariyda hisobga olinishi
kerak,
XIFlar tomonidan xususiylashtirilgan korxonalar aksiyalarining sotib olinishi mexanizmining o‘ziga
xos xususiyatlari. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 25 sentyabrdagi 410- sonli
Qarori bilan XIFlar tomonidan kimoshdi savdolari orqali sotish uchun taqdim etiladigan aksiyalar
miqdoriga ega bo‘lgan 200 ta ochiq aksiyadorlik jamiyatining ro‘yxati tasdiqlandi. Bundan tashqari,
yuqorida qayd etilgan ro‘yxatga qo‘shimcha ravishda Davlat Mulki qo‘mitasiga xususiylashtiriladigan
korxonalarning davlatga tegishli aksiyalarini XIFlar uchun sotuvga qo‘yishga ruxsat etildi.
Xususiylashtiriladigan korxonalarning aksiyalari XIFlarga nominal qiymatiga teng ravishda qayd
etilgan narxda sotilishi lozim. XIFlarning aksiyalarga ochiq obuna bo‘yicha qayd etilgan narxlarda xarid
qilish qobiliyati fond aksiyalarini aholiga sotishdan kelib tushadigan va kiritilgan ta'sis badallari
summasidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Davlat mulki qo‘mitasi tomonidan vakolatlangan organ
savdolarning tartibini belgilab beradi. Ochiq obunani o‘tkazish sanasi u o‘tkaziladigan kundan bir hafta
oldin ommaviy axborot vositalarida e'lon qilinishi kerak.
Agar bir emitentning aksiyalarini xarid qilish uchun tushgan talabnomalar miqdori taklif etilayotgan
miqdordan yuqori bo‘lsa, u holda aksiyalarni taqsimlash (kimoshdi savdosini o‘tkazish sanasida) har bir
talabnoma bergan XIF tomonidan amalda to‘langan ustav fondini inobatga olgan holda berilgan
talabnomalarga mutanosib ravishda amalga oshiriladi. Ochiq obunaning birinchi davrasida XIFlarga
sotilmay qolgan aksiyalar birja bozorida ochiq savdoga qo‘yiladi. Shundan so‘ng, agar ushbu aksiyalar birja
savdolariga qo‘yilgandan boshlab olti taqvim kunida sotilmasa, ular keyingi 15 kun ichida ochiq obunaning
ikkinchi davrasida XIFlarga taklif etiladi. Ikkinchi davrada sotuv aksiyalarning nominal qiymatiga teng
bo‘lgan narxlarda amalga oshirila boshlanadi, bordi-yu ularga nisbatan talab bo‘lmasa, aksiyalar narxlari
bosqichma-bosqich pasaytiriladi, lekin ular nominal qiymatining 85 foizidan pastga tushirilmaydi. Ochiq
obunaning ikkinchi davrasida aksiyalarni sotib olishda XIFga davlat krediti berilmaydi. Agar mazkur
Do'stlaringiz bilan baham: 
