Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

28-MAVZU. INVESTITSION LOYIHALARNI BAHOLASHNING UMUMIY
TAMOYILLARI VA KO‘P MEZONLI BAHOLASH USULLARI
Investitsiyaviy loyihalarni ko‘p mezonli baholash va optimallashtirish muammolariga ko‘plab
tadqiqotlar bag‘ishlangan bo‘lsada, bu yo‘nalish doimo dalzarb hisoblanadi, chunki, birinchidan
muammoning fan va amaliyot uchun muhimligidan, ikkinchidan ko‘rsatkichlarni sonli va sifatiy birgalikda
baholash, baholashning ko‘pdarajali ekanligi, ko‘pmezonli ko‘pdarajali avtomatik baholash uchun dasturiy
vositalar ishlab chiqish kabi masalalar yetarlicha ishlanmaganligidandir.
Investitsiyaviy loyiha yechimlarining eng yaxshi variantlarini tanlash uchun eng maqul yondoshuv
bizningcha quyidagicha yechim variantlarini baholash va tanlashdir:
1. Optimallik mezonlari bilan birgalikda yechim qabul qiluvchi shaxs tomonidan qo‘shimcha evristik
ma'lumotlarni jalb chilish talab qilinadi;
Valdning maksimallik mezoni yoki kafolatlangan natija prinsipi, optimallik sifatida W
i
variant
tanlanadi, bunda matritsadagi me'yorlashgan ko‘rsatkichning minimal qiymatlaridan maksimali tanlanadi:
W
i
= max
i
min
j
ij
P
,
Gurvits mezoni (pessimizm-optimizm mezoni deb atalib, loyiha variantlarini baholashda o‘ta
pessimizmga ham, o‘ta yuzaki optimizmga ham berilmasdan baholashni taklif qiladi) quyidagi ko‘rinishga
ega:
H
i
= max
i
{ min
j
ij
P
+(1- ) max
j
ij
P
},
bu yerda – koeffitsient, qiymatlari 0 va 1 oralig‘ida bo‘ladi.
Laplas mezoni variantlar ko‘rsatkichlarining nafaqat “eng yomon” va “eng yaxshi” qiymatlarini,
balki barcha qiymatlarini hisobga oladi, oraliq qiymatlari quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
m
j
ij
j
m
S
1
1
max
Bu yerda n – ustun bo‘yicha ko‘rsatkichlarning umumiy soni.
Sevidj mezoni bo‘yicha har bir variant uchun baholar to‘plamidan bahoning maksimal qiymati
tanlanadi va hosil bo‘lganlar ichidan minimali tanlab olinadi:
C = min
i
max
j
(max
i
P
ij
-
ij
P
).
2. Additivlik mezoni vektorli mezonlarni taqqoslash usullaridan biridir. Bu holda qo‘shimcha evristik
ma'lumotlar yechim qabul qilish sohasining yetuk mutaxassislari bo‘lgan ekspertlar guruhidan olinadi.
Bunday ma'lumotlar og‘irlik koeffitsienti sifatida qo‘llanilib, dastlabki ko‘rsatkichlar to‘plamiga beriladigan
ustunlikni xarakterlaydi. Umuman olganda har bir variant bo‘yicha baholash shkala rangi sifatida
ifodalanadi.
Additivlik mezonida ahamiyatli o‘rinni ekspert baholash usuliga asoslangan 
j
egallaydi. Variantlar