O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

“O‘zbekiston yoshlar ittifoqining ilk qadamlari haqida nima deya olasiz? 
- Bilasizsizmi, yoshlar mamlakatda o‘zgarishlarga sabab bo‘ladigan, 
Vatan ravnaqi va xalq farovonligini ta’minlovchi kuchdir. O‘zbekiston yoshlar 
ittifoqining tashkil etilishi men va tengdoshlarim hayotida yangi tarixiy davrni 
boshlab berdi.”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 63-son) Bu yerda so‘zlashuv nutqi 
xususiyatlaridan biri dialogning yozma monologik nutqqa, jumladan, siyosiy 
gazeta tiliga kirib borganligini ko‘ramiz. Tasvir jarayoniga mos holatlar turli xil 
savol-javob birliklari, dialogik nutqqa xos har xil jumlalar orqali aks ettiriladi. 
Bunday vaziyatda nutq vositalaridan foydalanishda odatdagi hodisa, ya’ni 
monologga savol-javob birliklarining kiritilishi fikrni bayon qilishning eng 
qulay yo‘llaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi ijtimoiy-siyosiy gazeta 
publitsistikasi tilida bu usuldan foydalanish ko‘pincha ko‘zga tashlanmoqda. 
Maqolalarda qahramoning holatini va u bilan bog‘liq jarayonlarni siyosiy ruh 
bilan dialog elementlari orqali, og‘zaki monologik nutqqa xos vositalar bilan 
ifodalaydi. Gazeta uslubida kishi e’tiborini favqulodda o‘ziga tortuvchi, 
kutilmaganda gazetxon diqqatini jalb qiluvchi har xil fikrlardan, og‘zaki 
so‘zlashuvga xos turli qurilishlardan foydalanish ham shu jarayondagi 
publitsistik nutqning jonli, ta’sirchan bo‘lishida va uning tabiiyligini 

---

65 
ta’minlashda muhim rol o‘ynovchi usullaridan biridir. 
“Kitobxonmisiz? Unda bu 
yangilik aynan siz uchun! Darvoqe, agar biror asar izlayotgan bo‘lsangiz javon 
ichidagi maxsus jurnalga yozib qo‘ysangiz kifoya. Zora, biror xotamtoy siz 
uchun keltirib bersa.” (“Yoshlar ovozi” 2017-yil 89-son)
 
Demak, so‘zlashuv 
nutqi vositalarining yozma monologik nutqda, jumladan gazeta nutqiga kirib 
kelishi shu nutq ob’ekti bilan, shu nutq vaziyati bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Bunday nutq vositalari axborotni o‘ziga xos usul bilan xabar qilishga xizmat 
etadi. Axborot publitsistik ta’sirchanlik bilan operativ tarzda aniq, ravon, 
ommabop tilda gazetxonga yetkaziladi. Bu publitsist izlanishi, mahorati, tasvir 
jarayonida voqelikning barcha hodisalarini uzviy bog‘liq holda nazarda 
tutishning samarasidir. 
Siyosiy publitsistik nutqda qo‘llanadigan uyushiq bo‘laklar, uyushiq 
bo‘lakli konstruksiyalar voqealarni va faktlarni sanash hamda ularni, alohida-
alohida ta’kidlash uchungina xizmat qilib qolmay, balki shu nutqda ochiq 
ijtimoiy-siyosiy bo‘yoq ham bag‘ishlaydi. Ana shu ochiq ijtimoiy-siyosiy 
bo‘yoqda esa publitsist munosabati mujassamlashadi, uning faol fuqarolik 
pozitsiyasi o‘sha faktlarga ochiq baho berishida jiddiy va ko‘tarinki ruh bilan 
namoyon bo‘ladi. Masalan, quyidagi parchada buni yaqqol ko‘rish mumkin. 
“
Albatta, bunday rejalar amalga oshgach, qo‘shimcha isho‘rinlari yaratiladi, 
odamlarning daromadi ko‘payadi, turmushi yaxshilanadi, dunyoqarashi 
o‘zgaradi, biznesga keng yo‘l ochiladi, yoshlar til o‘rganishga qiziqa boshlaydi 
va alal-oqibatda, hududlarning ham iqtisodiy salohiyati yuksalib boradi
” 
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 68-son)
Bu yerda ham kitobiy nutqqa oid uyushiq 
konstruksiyalar – nominativ gaplar shu voqealarni xarakterlash uchun muhim 
vosita sifatida xizmat qilmoqda. 
Siyosiy publitsistik nutq ham boshqa uslublardek adabiy normalarga qat’iy 
rioya qiladi. Siyosiy tematik yo‘nalishdagi materiallar bosiladigan gazeta nutqi, 
tor sohalarga oid terminlardan, professionalizm va dialektizmlardan, chet 
so‘zlardan iloji boricha qochishga harakat qiladi. O‘rni kelganda, fikrning 
ta’sirli va teran chiqishini ta’minlovchi barcha vositalar, til va uslub 

---

66 
imkoniyatlarining barcha jozibali tomonlari ishga solinadi. Buning uchun badiiy 
usullar – sifatlash, o‘xshatish, metafora, anafora, epifora va antiteza kabi 
priyomlar, ritorik so‘roqlar, inversiya hodisasi kabi vositalar shu nutqning o‘ziga 
xos informativlik va ekspressivlik xususiyatini ayni bir paytda, o‘zaro 
bog‘langan holda amalga oshiruvchi juda ta’sirchan vosita va 
imkoniyatlardandir. Masalan, so‘zlarni takror qo‘llash orqali gradatsiya (fikrni 
kuchaytirish) yaratilishini ko‘ramiz:
“