|
Mutolaa, mutolaa va yana bir bor
mutolaa, yoshlarning asosiy shiori bo‘lmog‘i darkor” (“Yoshlar ovozi” 2017-yil
78-son)
Shunday qilib, siyosiy publitsistik uslubning taraqqiyoti ijtimoiy
o‘zgarishlar va til siyosati bilan chambarchas bog‘liqdir. Mana shu
ekstralingvistik o‘zgarishlar boshqa uslublar qatori, publitsistik uslubning ham
taraqqiy qilishiga turtki bo‘ldi. Ammo shuning bilan bir qatorda, tilning o‘z
ichki harakatlari (til faktlaridagi o‘zgarishlar, janrlar taraqqiyoti, uslubiy an’ana,
til siyosatidagi yetakchi omil – xalqchillik, ommaviylik kabi harakatlar) ham
mazkur uslubning taraqqiyotiga sabab bo‘ladigan alohida omillar bo‘lib xizmat
qiladi. Bu ikki faktor doimo uzviy bog‘langan holda amal qiladi.
Ijtimoiy-siyosiy nashrlardagi muayyan mavzularda qo‘llanayotgan so‘zlar,
iboralar, terminlar, atamalar va boshqa nutqiy vositalar – so‘zlashuv nutqi
elementlari bilan kitobiy elementlarning kontrast qo‘llanishi, ayrim o‘rinlarda
har xil nutqiy janr va uslublarning o‘zaro qo‘shilib ketish holatlari ushbu
publitsistik nutqning ochiq baho berishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, turli-
tuman fikriy farqlarni, nozik qirrali ma’no tovlanishlarni yuzaga chiqaradi.
Qisqasi, bularning hammasi publitsistik nutqning o‘ziga xos xususiyatini ifoda
etadi. Ammo shuni unutmaslik kerakki, bu kategoriyalardagi turli xil ma’no
qirralari adabiy til normasi doirasida, ya’ni tildagi ma’nolar sistemasida bo‘ladi:
bu ma’no nozikliklari, har xil ma’noviy qirralar til normasi doirasidan chetga
chiqishi mumkin emas. Shuning uchun publitsist har qanday sharoitda ham
adabiy til qonuniyatlariga amal qiladi va rang-barang nutq vositalarini to‘g‘ri
67
qo‘llay bilishni, faktlarga, voqea-hodisalarga ob’ektiv munosabat bildirishni
asosiy va yetakchi o‘ringa qo‘yadi.
Jurnalist yoki muallifning o‘ta emotsiyaga berilib ketishi oqibatida
publitsistika shaxsiy hujumga, siyosiy vaziyatga negativ munosabatga aylanib
ketishi kerak emas. Demak, tanqid ob’ektiv bo‘lmog‘i, haqiqatga to‘la mos
kelmog‘i va siyosiy tahlil hamda holislik tamoyiliga asoslangan bo‘lishi lozim.
Sub’ektiv baho berish ham, shaxsiy emotsiya ham shunga bo‘ysunishi shartdir.
Siyosiy publitsistik uslubning yana bir xususiyatini uning sarlavhalari
orqali ko‘rishimiz mumkin. Mavzuviy jihatdan boshqa tur va janrdagi gazeta tili
o‘z tematikasi bo‘yicha siyosiy uslubnikidan farq qiladi. Siyosiy uslubdagi
gazeta tilida ham sarlavha uch vazifani: maqolani nomlash, maqolaning
mazmunini bildirish va reklamalilik xususiyatini bildiradi.
Siyosiy uslub materialida ham sarlavha maqola yoki xabarning mazmuni
bilan bog‘liq bo‘ladi. Xuddi mana shu o‘rinda sarlavhaning informativlik
funksiyasi namoyon bo‘ladi. Bu funksiya, ya’ni sarlavhaning informativlik
vazifasi faqatgina atab qolmaydi, balki maqola, xabar, axborot, umuman
olganda material haqida ma’lumot beradi. Bu ma’lumot esa turli shakl, turli
kurinishlarda bo‘ladi va sarlavha ham shunga muvofiq qisqa va keng qamrovli
bo‘ladi.
“Global tadbirkorlik haftaligi: mahorat, muloqot, hamkorlik asosi”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 94-son; “Konstitutsiya – erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 99-son); “Hammasi mas’uliyatga yarasha”
(“Yoshlar ovozi” 2018-yil 42-son).
Sarlavha tanlashda ham jiddiy mas’uliyat va
zukkolik hamda siyosiy bilimdonlik zarur. U xalq tilini chuqur bilishni,
materialning xarakterli xususiyatini sarlavhada ham bera olishni, aniqlik,
ta’sirchanlik va ixchamlikni talab qiladi.
Bugungi kunda o‘zbek matbuotidagi publitsistik uslub yuqori taraqqiyot
pog‘onasiga ko‘tarildi. Bu o‘sish, eng avvalo, jamiyatdagi barqaror demokratik
boshqaruv, davlatdagi iqtisodiy-siyosiy va madaniy o‘zgarishlar bilan bevosita
bog‘langan holda ro‘y berdi. Ijtimoiy hayotdagi o‘zgarishlar, mavjud vaziyatni
68
o‘zida mukammal ifoda etadigan, binobarin, jamiyat a’zolariga to‘la-to‘kis va
ob’ektiv tarzda ma’lumot ulashadigan soha bo‘lmish publitsistika, ommaviy
axborot vositalari va ularning funksional faoliyati uchun yanada muhim vazifa
ko‘ndalang turibdi. Chunki “Jamiyatimiz hayotida demokratik prinsiplarni
mustahkamlashda ommaviy axborot vositalari muhim va ta’sirchan omil
hisoblanadi”
23
. Binobarin, Muhtaram yurtboshimizning soha rivoji uchun
qaratgan e’tibori publitsistik uslub imkoniyatlarini kengaytirdi va davlatimizdagi
til siyosati rivojiga alohida turtki bo‘ldi. Provrdida, turli ekstralingvistik
faktorlar zaminida yuzaga kelgan bu taraqqiyot jarayonida eski kitobiylik
an’anasi cheklandi. Siyosiy nashrlarning saviyasi yanada o‘sdi, formati o‘zgardi
va ular uslubidagi nutqga ko‘plab badiiy va so‘zlashuv nutqi elementlari kirib
keldi. Sohadagi islohot va barqaror ijtimoiy-siyosiy vaziyat publitsistik nutqning
o‘ziga xosligini ta’minlashga erishildi: siyosiy gazetalar tilida qisqalik va
ixchamlik, soddalik va ommaviylik yetakchi prinsipga aylandi.
23
Президент Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси
69
Do'stlaringiz bilan baham: |
