Qiziqarli kimyo

Asbob va reaktivlar. 
2 ta kimyoviy stakan. 1 
ta 0,5 litr hajmli polimer suv idishi. 0 ‘yuvchi 
natriyning o‘ta suyultirilgan eritmasi. Fenolftalein- 
ning kukuni.
2-rasm. Oddiy “ suv” va “ anor” suvi.
5

---

Birinchi stakan toza, lkkmchisining ostiga ozgina fenolftalein kukuni yopish- 
tirilgan bo‘ladi. Polimer ldishda esa ishqoming o ‘ta suyultirilgan eritmasi bor edi. 
Idishdan birinchi stakanga suv emas, balki rangsiz ishqor eritmasi quyiladi. Ikkinchi 
idishdagi fenolftalein kukuni esa ishqor eritmasi ta ’sirida qizarib, anor suvi 
ko'rinishiga ega boTadi.
1.1.4. NEGA K O ‘K GUL Q IZARAD I?
Asbob va reaktivlar. 
Qog‘ozdan tayyorlangan 
ko‘k gul (1 dona). 250 ml hajmli stakan (1 dona). 
K o‘k lakmus eritmasi. Konsentrlangan sirka 
kislotasi.
Stakanga ozroq “suv” solib, uning ustiga qog‘ ozdan tayyorlangan ko‘ к 
gul osib qo‘yiladi (3-rasm). Ko‘p o‘tmay gul qizara boshlaydi.
Gul nega qizardi?
3-rasm. K o ‘k gulning qizarishi.
Qog'ozdan yasalgan gul ko‘klakm us eritmasigabotirib olinadi Stakanga esa 
suv emas, konsentrlangan sirka kislotasi quyiladi. Stakandagi ko'k rangli lakmus 
kislota bug'i ta ’sirida qizaradi.
6

---

1.2. M ODDA RA N G I O Z G A R IS H I B IL A N
B O R A D IG A N TAJRIBALAR
1.2.1. “ALKIM YO VIY OL TIN
” 
H O SIL QILISH
Asbob va reaktivlar. 
100 ml hajmli stakanlar(3 
dona). 100 ml hajmli o‘lchovsilindri (1 dona). 0,5 
% li qo‘rg‘oshin nitrati yoki 0,5% li qo‘rg‘oshin 
atsetati eritmasi. 0,5% li kaliy yodid eritmasi.
0 ‘lchovsilindri yordamida20 ml rangsizeritmaohb, stakangaqu- 
yiladi. 0 ‘ lchov silindrini oldin oddiy suv bilan, keyin esa distillangan suv 
bilan chayqab yuviladi. Keyin boshqa rangsiz eritmadan 40ml o‘lchab 
olib, yana stakanga quyiladi. Ikki rangsiz eritmalarning o‘zaro 
ta’sirlashuvidan qizg‘ish-sariq kristallar, ya’ni “alkimyoviy oltin” hosil 
bo‘ladi (4-rasm,a). Cho‘kmali eritma qizdirilsa, cho‘km ayo‘qoladi va 
eritmarangsizlanadi (4-rasm,b). Eritma sovitilgandan so‘ng yanayalti- 
roq va chiroyli “oltin” zarrachalan hosil bo‘ladi (4-rasm,v).
Nega kristallar qizdirish natijasida yo'qoladi va eritma sovitilganda 
yana paydo bo‘ ladi0
Bu qanday kristallar 7
Ikkala rangsiz eritmalarning biri qo‘rg‘oshin tuzi eritmasi, ikkmchisi esa kaliy 
yodid entmasi edi. Eritmalar aralashtmlganda almashinish reaksiy asi amalga oshib, 
qizg‘ish-sanq rangli qo‘rg ‘oshin (ll)-yodid cho'kmasi hosil bo'ladi:
Pb (N 0 3) 2+ 2KJ = PbJ2+2 K N 0 3
7

---

Q o‘rg ‘oshin (Il)-yodid sovuq suvda deyarli erimaydi, ammo qaynoq suvda 
yaxshi eriganligi uchun, entm a qizdirilganda cho'km ayo'qoladi va eritma rangsiz- 
lanadi. Eritma sovigandan so'ng yana qo‘rg ‘oshin yodidmng qayta kristallanishi 
sodir bo'lib, chiroyli “oltin” zarrachalar hosil bo'ladi.
1.2.2. N EG A OQ QAND QORAYADI?