Qiziqarli kimyo

Asbob va reaktivlar. 
500ml hajmli katta kimyoviy 
stakan (1 dona). Chinni hovoncha (1 dona). 1 dona 
tomchilatgich. Yog‘ och payrahasi (1 dona). Metali tunu­
ka parchasi. Ruxyoki aluminiy kukuni. Yod knstallan.
Stakan ostiga ichkandan ozgina qum solib, uning ustiga tunuka par- 
chasijoylashtinladi. Tunuka ustiga ozgina modda kukuni to'p holdajoy- 
lashtirilib, tomchilatgich yordamida bir necha tomchi suv tomiziladi. Nati- 
jada, shiddatli reaksiya sodir bo‘lib, binafsha rangli tutun hosil boiadi 
(11-rasm).
Bu tajribaning siri nimadan iborat?
11-rasm. Binafsha tutun hosil qilish.
Kukun modda - ruxyoki aluminiy 
kukuni bilan у od kukuni aralashmasidan 
iborat. Bu ta)nbani bajarish uchun 1 g rux 
yoki aluminiy kukuni 2g yod kukuni bi- 
lan aralashtmladi. Chinni hovonchada 
oldindan yod knstallari maydalangan 
boiadi. Kukunlaryog'och payrahasi bilan aralashtiriladi. Suv bu tajnbada katalizator 
vazifasini ba]aradi. Suv ishtirokida rux yoki aluminiy kukuni bilan yod orasida ekzoter- 
mik reaksiya amalga oshib, ko'p miqdorda issiqlik ajraladi Issiqlik ta smda bir qism 
yod sublimatsiya(bug')lamb, binafsha rangli tutun hosil qiladi:
Zn + J2 = ZnJ2 + Q yoki 
2AI + 3 J, = 2A1 J, + Q.
15

---

1.2.13. S E H R L IХ А Т
Asbob va reaktivlar. 
Oq qog‘oz (1 varaq). 
Hajmi kattaroq kimyoviy stakan (1 dona). Yog‘ och 
payrahasi. Mis kuporosi C uS04-5H,0 eritmasi. 
Konsentrlangan ammiak eritmasi.
Kimyoviy stakanga oz miqdorda “suv” quyiladi. Bu stakan ustida 
oq qog‘ozushlab turilsa, bir ozdan so‘ng qog‘ozdako‘к rangli yozuv 
paydo bo‘ ladi (12-rasm).
Qanday qilib yozuv paydo bo'ladi?
KOMPLEKS
B1RIKMA
/
s
-
л
12-rasm Yozuvning paydo bo‘lishi.
Oq qog‘ozga oldmdan mis kuporosi eritmasi bilan “kompleks birikma... ” so'zlari 
yozilgan edi. Q og'oz qurigandan so ‘ng, u stakan ustiga chappa qilingan holda 
qo yiladi. Stakanda suv emas, ammiaknmg konsentrlangan eritmasi (NH^OH) bor 
edi Ammiak eritmasidan ammiak gazi ajralib turgani uchun, qog‘ozdagi mis kupo­
rosi bilan ta' sirlashib, ko‘k rangli kompleks binkma hosil qiladi.
Cu S 0 4 + 4N H, — [Cu (NH
j
) J S 0 4
16

---

1.2.14. NEGA YOZUV O CHADI