Qiziqarli kimyo

Jihoz va reaktivlar. 
Yog‘och payrahalari. Osh tuzi, 
Gugurt.
Gulxanni yondinsh kerak, ammo o'tin ho‘ 1. Bunday holatda, hech 
vaqt o‘tinga kerosin, ayniqsa, benzin sepmaslik kerak. Ho‘l o'tin yaxshi 
yomshi uchun o‘tinga bir siqim osh tuzi sepilsakifoya. 0 ‘tin yuqori alan­
ga berib yona boshlaydi.
Bunda osh tuzi qanday yordam beradi?
Sepilgantuzo'tindaginam ni shim ibuni quritadi, ya’ni tuz kristallari atrofida 
“ quruqlikm anbai’’ vujudga keladi. Shu tufayli o 'tin yaxshi yonadi.
30

---

1.4. P O R T LA SH B IL A N SO D IR BO L A D IG A N
TAJRIBALAR
1.4.1. STOLDA P O R TLA SH
Jihoz va reaktivlar. 
Choy qutining aluminiy 
qog‘ozi. Uzunligi 1 metrkeladigancho‘p. Yog‘och 
payrahasi. Qizil fosfor. Bertole tuzi K C I03.
Stol ustida metall shtativi tagligi ustida yoki pishiq g‘ isht ustida alu­
miniy qog‘ozigao‘ralganmoddaturibdi. lm etrli cho'pni qo‘lga olib, 
qog‘ ozga o‘ralgan moddaga sekin urilsa, portlash solir bo‘ ladi.
Aluminiy qog‘ozidamma bo‘lgan. Nega portlash sodir bo‘ladi?
Bir b o ‘lak aluminiy qog'oz ustida kimyoviy qoshqicha uchida ozgina bertole 
tuzi va ikkinchi qoshiqchada ikki hissa kam qizil fosfor olib, yog'och payrahasi 
yordamida sekmlik bilan aralashtiriladi. Aralashtirish vaqtida payraha cho'pning 
ishqalanishiga y o 'l qo‘ymaslik lozim, aks holda aralashma portlab ketishi mumkin. 
Aralashmani aluminiy qog‘ozi bilan o ‘rab, shtativ tagligi ustiga qo'yiladi.
Tajribani amalga oshirish uchun moddalardan ko ‘p miqdorda, olish qat’iyan 
man etiladi! Chunki katta portlash amalga oshishi mumkin! Urilish ta ‘ sirida bertole 
tuzi parchalanadi: 
2 K C I0 3------ 2 K C I+ 6 0
Atomar kislorod fosfomi oksidlab, portlashm vujulga keltiradi:
4P + IO O = 2P2O
s
1.4.2. QOG‘OZ PO RTLAYD I