Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

miqdor va sifat o‘zgarishlarining bir-biriga o‘tishi qonuni
rivojlanish
jarayonining mexanizmini yoritadi, u qay tarzda va qanday shakllarda amalga
oshirilishini ko‘rsatadi. Bu qonunning xususiyatini, u qanday namoyon bo‘lishi va
amal qilishini aniqlash uchun uning asosiy tushunchalari: sifat, miqdor, me’yor,
sakrashning mazmunini yoritish talab etiladi.
Sifat narsalarga xos va ularning borlig‘i bilan ayniy bo‘lgan hamda ularni
muayyan aloqalar tizimidagi boshqa narsalardan farqlash imkonini beradigan o‘ziga
xos xususiyatni aks ettiradi. Narsalarning sifati ularning chekliligi bilan uyg‘un
bog‘liq, zero mazkur sifat yo‘q bo‘lishi bilan narsaning o‘zi ham yo‘q bo‘ladi, u
boshqa narsaga aylanadi. Barcha narsalar, jarayonlar, hodisalar sifat bilan bir qatorda
muayyan miqdorga ham ega bo‘ladi. Ular muqarrar tarzda muayyan o‘lcham, hajm,
massa va shu kabilar bilan tavsiflanadi.
Sifat
– narsaning ichki xususiyati, predmetni mazkur jihatdan farqlash uchun
zarur va etarli bo‘lgan xossalar majmui. Sifat – xossalarning oddiy majmui emas,
balki ularning muayyan yaxlitlikdan o‘rin olgan va predmetning alohida mohiyat
sifatida mavjudligini belgilovchi tizimidir. Predmetlarning munosabatlari va
aloqalarining rang-barangligi ayni bir predmetda qarama-qarshi xossalar va sifatlar
mavjudligini izohlaydi. Bir jihatdan engil narsa boshqa bir jihatdan og‘ir bo‘ladi, bir
aloqada oq narsa boshqa bir aloqada qora bo‘ladi va h.k. Masalan, suv va bug‘ bir-
biridan sifat jihatidan farq qiladimi yoki miqdor jihatidanmi? Moddaning agregat
holatini taqqoslaydigan bo‘lsak, suv va bug‘ sifat jihatidan farq qiladi. Taqqoslash
suv va bug‘ning kimyoviy tarkibini aniqlashni nazarda tutsa, ularning o‘rtasida
miqdoriy farq mavjud bo‘ladi. Ammo har qanday narsa bir jihatdan bitta sifatga va
turli jihatlardan ko‘plab sifatlarga ega bo‘ladi
Xossa
– predmetning jihati bo‘lib, uning boshqa predmetlardan farqi yoki ular
bilan o‘xshashligini belgilaydi va ular bilan o‘zaro aloqada namoyon bo‘ladi.
Xossalar muhim va ikkinchi darajali bo‘lishi mumkin. Muhim xossalar predmetning
sifatini belgilaydi. Ularning yo‘qolishi mohiyatini mazkur xossalar tashkil etgan
predmetning ham yo‘qolishini anglatadi. Ikkinchi darajali xossalar o‘zlashtirilishi

---

yoki predmetning sifatini o‘zgartirmasdan yo‘qolishi mumkin. Har qanday xossa
(temperatura, hajm, energiya va sh.k.) muayyan miqdor va sifatga ega bo‘ladi. Har
qanday predmet o‘zining mavjudligini belgilovchi barcha xossalar majmuidir.. 
Miqdor
– predmet muayyan xossasining namoyon bo‘lishi, intensivligi
darajasi. U sifat jihatidan o‘xshash xossalar yoki butunning qismlarini taqqoslash
yo‘li bilan aniqlanadi. Miqdoriy munosabatlar sifatga bog‘lanmasdan aniqlanishi
mumkin. SHuningdek, miqdor turli predmetlarning ayrim umumiy xossasi sifatida,
predmetlarni sifat jihatidan tenglashtiradi. SHu ma’noda miqdor sifatning ziddidir.
Ammo predmetning sifat xususiyatini mavhumlashtirish sifat jihatidan har xil
tuzilmalarni o‘rganishga tadqiqotning miqdoriy metodlarini jalb qilish imkonini
beradi. Masalan, o‘lchash taqqoslashning o‘rganilayotgan ob’ektning miqdor
ko‘rsatkichlarini aniqlovchi ayrim ko‘rinishi sifatida, sifat haqida aniqroq xulosa
chiqarish imkonini beradi. Matematikada miqdoriy munosabatlar son, qiymat,
funksiya, to‘plam tushunchalarida ifodalanadi. Hozirgi zamon fani aniq matematik
apparatdan foydalanib, mikrodunyoning teran qatlamlariga kiradi, Olamning cheksiz
makonlarini tadqiq etadi. Matematika tabiat va jamiyatni o‘rganishning samarali
vositalaridan biriga aylangan. 
Har qanday predmet miqdor va sifat qarama-qarshiliklarining muayyan
sintezidir. Uning borlig‘i ob’ektga xos bo‘lgan muhim xossalarni saqlashni nazarda
tutadi. Olamning ko‘p sifatliligi uning elementlari nisbatan barqarorligi va
mustaqilligi bilan ta’minlanadi. Ammo olam, shu jumladan har qanday predmet
muttasil o‘zgarishda bo‘ladi. Hech narsa boqiy emas. Butun borliq qachondir paydo
bo‘lgan va qachondir halok bo‘ladi. Dunyo o‘zgaradi va ayni vaqtda o‘zligini saqlab
qoladi, o‘z-o‘ziga nisbatan ayniy bo‘ladi.