Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Палеогеографияси. 
Карбонатли 
жинслар 
таркибидаги 
сингенетик кремнийларда кислород ва водород изотоплари бўйича 
ер юзасининг ўртача ҳарорати бундан 1,3-1,2 млрд йил олдин 40 - 
50°С атрофида ўзгарганлиги аниқланган. Бундай ҳарорат ва 
атмосферанинг 
карбонат 
ангидрит 
билан 
бойиганлиги 
строматолитлар ва микрофитолитларнинг ҳосил бўлишига имкон 
яратган. Ўрта рифейда карбонатлардан ташқари қизил рангли 
терриген ѐтқизиқлар ва эвапоритлар ривожланган бўлиб, булар 

---

368 
арид иқлимли ҳудудларнинг мавжуд бўлганлигидан далолат 
беради. 
Ўрта рифейнинг охирида ер юзаси ҳароратининг пасайиши 
кузатилган бўлиб, бу карбонат тўпланишининг қисқариши, 
вулканизм фаолиятининг кучайишига қарамасдан хемоген йўл 
билан ҳосил бўлувчи кремнийли ѐтқизиқларнинг учрамаслигида ўз 
аксини топган. Терриген ѐтқизиқлар кенг тарқалган бўлиб, 
уларнинг орасида полимикт таркиблилари устиворликка эга бўлган. 
Строматолитли қурулмалар сони камаяди. Чўзиқ биогермли 
таналар қолдиқлар камроқ учрайди.
191-расм. 
Кечки 
рифейнинг 
ҳозирги 
географик 
асосдаги 
палеогеографик элементлари. Шартли белгилар 190-расмда берилган
.
Кечки рифейнинг энг ѐрқин хусусияти – чўкинди қатламлари 
орасида музлик ѐтқизиқларининг учрашидир. Икки стратиграфик 
сатҳларда тиллитлар мавжуд бўлиб, уларнинг тутган ўрнига қараб 
қуйи ва юқори тиллитли горизонтлар ажратилади. Қуйи 
горизонтнинг ѐши 750 - 720 млн йил, усткисиники эса 680 - 650 млн 
йилни, яъни венд даврининг бошланишига тўғри келади. 
Қуйи тиллитлар ва улар билан фациал боғлиқ денгиз 
чўкиндиларида 
(аквамореналар, 
айсберг 
ҳосилалари) 

---

369 
темирмаъданли 
ѐтқизиқлар 
учрайди 
ва 
бу 
тиллитларни 
таққослашнинг муҳим белгиларидан бири саналади. Тиллитлар ва 
музлик-денгиз ҳосилаларининг ривожланганлиги нафақат совуқ 
иқлим шароитларининг кенг тарқалганлигини тахмин қилиш, балки 
нивал иқлимли вилоятларни ҳам контурлаш имконини беради.