12 – Maвзу silikat materiallarining turlari. Chinni va fayans ashyolari texnologiyasi. Bog`lovchi materiallar reja

3. Chinni va fayans buyumlarini ishlab chiqarishda xom ashyo materiallari
va ularni boyitish
Xom-ashyo materiallarining turlari.
Xossalar
Qattiq chinni Yarim
chinni
Fayans
(dala
shpatili)
Sopol Tosh
keramika
Suv
yutuvchanlik,%
0-0,04
3-8
9-12
9-12
0,1-9,5
Mexanik
mustahkamlik,
MPa
Egilish kuchiga
Siqilish kuchiga
65-114
392-647
38-45
120-300
14,7-9,4
98-197,8
29-49
60-90
10-50
25-500
T.k.k.,

.
10
-6
1
o
S
4,0-6,5
6
6
5-
6
Kuydirish tem-
peraturasi, 
o
S:
Sirsiz buyumlar
Sirlangan
buyumlar
850-900
1380-1430
1230-1280
1100-1120
1230-1280
1000-1120
950-
1050
880-
1060
900-
1040
1120-
1430
T.k.k.,

.
10
-6
1
o
S
4,0-6,5
6
6
5-6

---

Chinni-fayans buyumlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan xom ash`yo
materiallari umumiy xolda plastik va plastik bo`lmagan turlarga bo`linadilar.
Plastik materiallarga
tuproq, kaolin va bentonitlar kiradi. Ular suv bilan birikish
davrida plastik massani hosil qilib, kuydirishdan keyin tosh kabi mustahkam bo`lib
qoladilar.
Plastik bo`lmagan materiallarga
kvarts qumi, maydalangan kvarts, sirlanmagan va
kuydirilgan buyumlarning maydalangan siniqlari, degidratlangan tuproq kiradi. Ushbu
materiallar plastik massani yovg`onlashtirib, buyumlarni quritish va kuydirish vaqtidagi
qisqarishini cheklaydi.
Suyuqlanib ketadigan materiallar
qatoriga kuydirish temperaturasi sharoitida
suyultma hosil kilib, massaning boshqa komponentlari bilan birikib, mustaxkamligi
yuqori bo`lgan materialni hosil bo`lishiga olib keluvchi silikatlarni vujudga keltiruvchi
moddalarga aytiladi. Suyuqlanib ketadigan materiallar ham massani shakllash davrida
yovg`onlashtiradi. Ularga dala shpatlari (al`bit, ortoklaz, anortit), kvarts-dala shpatili
xom-ash`yo, pegmatitlar, sienitlar va boshqalar kiradi.
Sir ishlab chiqarish uchun xom-ash`yo sifatida dala shpatlari, kvarts, pegmatit, tal`k,
vollastonit, dolomit, kaolin, sirlangan buyumlarning siniqlari, rux oksidi, borat rudasi,
strontsiy karbonat, texnik bura, bor kislotasi, qizdirilgan soda, natriy sul`fat, magnezit,
oxak va boshqalar ishlatiladi.
Tuproqli materiallar, ularning xossalari. 
Tuproq va kaolinlar
– tabiiy polimineral
materiallar hisoblanib, ular alyumosilikatli tog` jinslari bo`lmish dala shpatlari,
pegmatitlar, granitlarni shamol ta`sirida emirilishi natijasida hosil bo`lganlar. Tog`
jinslarining emirilishi (suv, shamol, muzliklarning ta`siri) fizik, (qizdirish, sovitish
ta`sirida) kimyoviy (namlik, kislorod, karbonat angdrit hamda havo va suvda bo`ladigan
boshqa gazlar ta`sirida) va bakteriologik (organik aralashmalarning chirishi) jarayonlar
asosida sodir bo`ladi.
Dala shpatili tog` jinslarining emirilib, kaolinit hosil kilish jarayonini quyidagi
sxema yordamida ifodalash mumkin:
K
2
O 
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2

CO
2 

2H
2
O 

Al
2
O
3
. 
2SiO
2
. 
2H
2
O

K
2
CO
3 

4SiO
2
Dala shpati (ortoklaz) Kaolinit tuz kvarts
Asosiy tuproq minerallariga quyidagilar kiradi:
Al
2
O
3
.
2SiO
2
.
2H
2
O – kaolinit
(Ca, Mg)O Al
2
O
3
.
4-5SiO
2
.
XH
2
O- montmorillonit
K
2
O MgO 4Al
2
O
3
. 
7SiO
2
.
2H
2
O- gidroslyuda (illit).
Barcha tuproq minerallari 4 sinfga bo`linadilar: kaolinlar, tuproqlar, suxarlar va
slanetsli tuproqlar hamda tuproqli slanetslar.