12 – Maвзу silikat materiallarining turlari. Chinni va fayans ashyolari texnologiyasi. Bog`lovchi materiallar reja

5.Mineral bog`lovchi xakida asosiy ma`lumotlar va ularning turlari
Bog`lovchi mineral moddalar deb, sun`iy ravishda xosil kilingan kukunsimon
mayda zarrachali materiallarga aytiladi. Ularni suv bilan korilganda qovushok xamir
olinadi. Fizik-kimyoviy jarayonlar natijasida xamir qotadi, ya`ni toshga o`xshash
xolatga o`tadi. 
Bog`lovchi mineral moddalarning bu xossasi kurilish korishmalari va beton
tayyorlash uchun, shuningdek, pishirilmaydigan sun`iy tosh materiallar, buyumlar va
detallar, elimlovchi va bo`yovchi tarkiblarni ishlab chikarish uchun keng ko`lamda
foydalanishga imkon beradi.
Bog`lovchi mineral moddalar xavoda qotadigan va gidravlik bog`lovchi
moddalarga bo`linadi. Xavoda
qotadigan bog`lovchilar-kotishi o`zining
mustaxkamligini fakat xavoda uzoq vaqt saklash va oshirish xususiyatiga ega bo`lgan
moddalardir. Xavoda qotadigan bog`lovchilar jumlasiga oxak, gips va magnezial
bog`lovchilar, suyuq shisha va boshqalar kiradi.
Gidravlik bog`lovchilar deb, qotish xamda o`zining mustaxkamligini faqat
xavoda emas, balki suvda xam uzoq muddat saklash va oshirish xususiyatiga ega
bo`lgan moddalarga aytiladi. Bular jumlasiga gidravlik oxak, romantsement,
portlandtsement, glinozem tsement, kengayuvchi va suv o`tkazmaydigan tsement va
boshqalar kiradi. 
Anorganik yoki mineral bog`lovchi materiallar kukunsimon bo`lib, mayda va
yirik to`ldirgichlar bilan suvda qorilganda suyuq yoki plastik qorishma xosil kiladi va
asta-sekin kotishi natijasida sun`iy toshga aylanadi.
Anorganik bog`lovchilarni ishlatilishi va xossalariga ko`ra quyidagi gruppalarga
bo`lish mumkin.
Xavoda qotadigan bog`lovchi materiallar: oxak, gips va kaustik magnezit.
Gidravlik bog`lovchilar. Bunday materiallar fakat xavoda emas balki suvda va
namlikda xam kotish xususiyatiga egadir.
Kislotalarga chidamli bog`lovchilar. Bunga kislotaga chidamli eruvchan suyuq
shisha, ishqor va fosfor kislotasi va ularni tuzlari asosida olinadigan tsementlar va
qorishmalar misol bo`ladi.
Qurilishlarda buyum xossalarini va bog`lovchi materiallarni tejash maqsadida
quyidagi maxsus qo`shimchalar xam ishlatiladi:
Bog`lovchi materiallarni chuchuk xamda sulfat tuzlariga to`yingan suvlar
ta`sirida chidamliligini oshirish maqsadida ishlatiladigan gidravlik yoki aktiv mineral
ko`shilmalar-trepel, opoka, diatomit, trass, penza, vulkon kuli va tufi, aktiv kremniy
chiqindilari, kuydirilgan gil, gliej, kuygan jinslar, toshqollar, TES kullari va boshqalar.
1.
Bog`lovchi materiallarni tejash uchun to`ldirgichlar sifatida mayda qilib to`yilgan
qum, oxaktosh, dolomit tabiiy changsimon kvarts qumi, shlak.

---

2.
tsementlarning tishlashuvini tezlatuvchi va susaytiruvchi materiallar:
tezlatuvchilar-kal`tsiy xlorid, natriy xlorid, xlorid kislota, eruvchan shisha, soda;
susaytiruvchilar-gips, sulfat kislota, sulfit oksidli temir va boshkalar.
3.
Tsementning kotishini tezlatuvchi va mustaxkamligini oshiruvchi ko`shimchalar
kaltsiy xlorid va xlorid kislota.
4.
Beton va kotishmani sovukka chidamliligini, plastikliligini oshirish uchun
ishlatiladigan organik va anorganik ko`shilmalar, sulfat spirt bardosi (SSB), etmak
(ko`pirtiradigan daraxt ildizi), sovun chikindisi, gil, beton, trepel va boshkalar.
Bog`lovchi materiallarni ishlatishda ular kuyidagi talablarga javob berishi lozim:
korishmaning tishlashish davri, normal korishma olish uchun suv mikdori, suvning
korishma bilan birikish darajasi, tishlanishdagi issiklik mikdori va xokazolar.
Bog`lovchi material suv bilan korishtirilganda fizik-kimyoviy jarayonlar natijasida
kuyuklasha boshlaydi, uning ko`zg`aluvchanligi kamayadi. Bunga bog`lovchi modda
tishlashishning boshlanish davri, ko`zg`oluvchanligi butunlay yo`kolgandan keyin esa
oxirgi davri (kotish) deb ataladi.
Tishlashish davriga karab bog`lovchilar uch gruppaga bo`linadi.
a) tez tishlashuvchi-tishlanishining boshlanish davri 3-10 minut
b) normal tishlashuvchi-tishlashishning boshlanish davri 30 minutdan keyin, oxiri
esa 12 soatgacha davom etadi.
v) sekin tishlashuvchi-tishlanishning oxirgi davri 12 soatdan keyin boshlanadigan
materiallar.
6