Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[əнə, мəнə]
кўрсатиш олмошларига 
[-кəй]
қўшимчаси 
қўшиб ишлатилади: 
əнəкəй, мəнəкəй
каби. Бу ҳолат Қарши, Паркент, 
Самарқанд шеваларида ҳам учрайди.
Сўроқ олмошларидан [нима] бирор предмет, воқеа-ҳодисаларга 
нисбатан берилади. Қипчоқ лаҳжаларига оид шеваларда нима олмоши 
не: 
бу
, 
нов бўлди
шаклларида учрайди.
Шеваларда [неча] сўроқ олмоши [
неччь, неччə, нечьнчь]
каби 
формаларда учрайди. Бу сўроқ олмоши ўзбек шеваларида турли формаларда 
қўлланилади: Жиззах
: неча//неччь, 
Тошкент
: неччь; 
Қўқон
: ньччь; ўғуз: 
ньччə. 
Шеваларда қандай сўроқ олмошининг ўзи бир неча хил 
вариантларда учрайди. Қарлуқ шевасининг кўпчилигида 
қəннəй
, 
қəннͻғ, 
қандͻқ
тарзида қўлланилади. Бундан ташқари 
қͻнͻйқъчън- қͻнͻйкъчън
вариантлари ҳам учрайди.
Ўзбек 
адабий 
тилидагидек, 
ўзбек 
шеваларида 
шахс 
ва 
предметларнинг йиғиндисини, тўдасини ифодалаш учун белгилаш-жамлаш 
олмошларидан фойдаланилади. Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда 
ҳəммə, 
бəрь
олмошлари билан биргаликда жамликни ифодалаш учун 
йͻвльх, 
йͻппəсь
сўзлари қўлланилса, қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда 
жавльк, 
жаппəсьга
сўзлари ҳам учрайди.
Бирор нарса-предмет, воқеа ёки ҳодисаларнинг инкор маъносини 
ифодалаш учун бўлишсизлик олмошлари қўлланилади. Бўлишсизлик 
олмоши 
ҳеч
сўзига 
нима, нарса, 
сўзларининг қўшилишидан ҳам ясалади. 

---

56 
Бу ўзбек адабий тили учун ҳам, ўзбек халқ шевалари учун ҳам хос бўлган 
хусусият. Фақат улар шевалараро турли хил фонетик вариантларда учрайди. 
Шеваларда ҳам қуйидагича қўлланилади: