Tlewmuratov M. Berdiev J. T. Tlewmuratova Z. Qaraqalpaqstan tariyxɩ 8-klass No`kis -2013

Sorawlar ha`m tapsɩrmalar: 
1 Da`slep Aralda, son` Xiywada xan bolg‗an Xiywa xanɩn anɩqlan`? 
2 Arallɩlar ha`m qaraqalpaqlar ha`r qaysɩsɩ Nadir shaxqa qansha a`sker jɩynap bergen? 
3 Muxammed inaq da`wirinde siyasiy islerge ha`m o`z a`skerleri menen Xiywa qaramag‗ɩnda 
kimler urɩslarg‗a qatnasqan? 
4 Qaraqalpaqlar Jan`ada`rya ha`m Quwanda`rya boylarɩna qaysɩ da`wirden baslap ornalasqan? 
5 Qaraqalpaqlar XVIII a`sirdin` 40-60 jɩllarɩ kimlerge qarsɩ urɩslar alɩp barg‗an? 
6 Qaraqalpaq xalqɩnɩn` tariyxɩnda Nurtay batɩr, Qosnazar batɩr, Maman batɩr sɩyaqlɩ batɩrlarɩ 
bolg‗an. Olar kimler bolg‗an? 
7 Jan`ada`rya boylarɩnda qaraqalpaqlardɩn` qanday qalalarɩn bilesiz? 
§5. QARAQALPAQLARDƖN` JA`MIYETLIK TURMƖSƖ, MA`MLEKETSHILIGI, 
XOJALƖG‘Ɩ. QARAQALPAQLARDƖN` XVIII A`SIRDEGI TURMƖSƖ HA`M 
MA`DENIYATƖ
.
Qaraqalpaqlar XVIII a`sirdin` 40-jɩllardag‗ɩ tariyxɩy hu`jjetlerdin` ko`rsetiwi boyɩnsha bir 
qansha urɩwlardan ibarat. Qaraqalpaqlar arasɩnda bolg‗an belgili rus sayaxatɩshɩsɩ Gladishev 
qaraqalpaq urɩwlarɩnɩn` bir qanshasɩn atap ko`rsetedi. Olardɩn` bergen mag‗lɩwmatɩ boyɩnsha 
qaraqalpaqlar arasɩnda: qon`ɩrat, mu`yten, jalayɩr, xoja, qɩtay, keneges, man`g‗ɩt, qɩpshaq, u`ysin, 
yabɩ, qɩyat, ha`m t.b. urɩwlarɩnɩn` barlɩg‗ɩn bildiredi. 
XIX a`sirdegi tariyxɩy hu`jjetlerden belgili bolɩwɩnsha qaraqalpaqlardɩn` quramɩnda on 
to`rt urɩw atamasɩ menen belgili bolg‗an urɩwlar bolɩp, og‗an` qɩtay, qɩpshaq, man`g‗ɩt ha`m 
kenegesler kirgen. Bul urɩwlardɩn` on to`rt urɩw atɩ menen atalɩwɩ olardɩn` Xiywa xanlɩg‗ɩndag‗ɩ 
o`zbekler menen baylanɩsɩnɩn` na`tiyjesinde bolg‗an. «On to`rt urɩw» atamasɩ menen belgili 
bolg‗an urɩwlar o`zbekler quramɩnda XVII a`sirden-aq Xiywa xanɩ Abulg‗azɩ zamanɩnda-aq 
belgili bolg‗an. 
XIX a`sirdin` ekinshi yarɩmɩndag‗ɩ mag‗lɩwmatlar boyɩnsha «On to`rt urɩw» quramɩna 
qɩpshaq urɩwɩ da kirgen. Ha`r bir urɩwdɩn` basɩnda biyleri bolg‗an. Biylerdin` ha`kimiyati atadan 
balag‗a o`tip otɩrg‗an. Biylerdin` abɩroyɩ qaraqalpaqlarda ju`da` joqarɩ bolg‗an. Solar menen 
birge qaraqalpaqlar turmɩsɩnda xojalar, shayxlar, seyidler, abɩzlar u`lken hu`rmetke iye bolg‗an. 
Abɩzlar o`z zamanɩnn` sawatlɩ, bilimli adamlarɩ bolg‗an. 
Tariyxɩy hu`jjetlerge sa`ykes qaraqalpaqlar arasɩnda xanlɩq ha`kimiyat bolg‗anlɩg‗ɩ 
haqqɩnda mag‗lɩwmatlar og‗ada ko`p. Xanlardɩn` atlarɩ tiykarɩnan olardɩn` o`z xalqɩ atɩnan 
ju`rgizgen ko`plegen diplomatiyalɩq jumɩslarg‗a qatnasɩwlarɩ na`tiyjesinde du`zilgen ha`r qanday 

---

hu`jjetlerde keltirilgen. O`zbekler, qazaqlar ha`m basqa da Orta Aziya xalɩqlarɩ sɩyaqlɩ 
qaraqalpaqlarda da xanlɩq ha`kimiyati a`yyemgi da`wirlerden baslang‗an. 
XVIII a`sirdegi hu`jjetlerdin` birinde qaraqalpaqlar arasɩnda 
Kutluq
xannɩn` bolg‗anlɩg‗ɩ 
tuwralɩ mag‗lɩwmatlar bar. 
XVIII a`sirdin` hu`jjetleri arasɩnda qaraqalpaqlardɩn` sultanlarɩnɩn` biri Taburshak sultan 
ha`m onɩn` Xiywa xanlɩg‗ɩnɩn` islerine aralasqanlɩg‗ɩ tuwralɩ jazɩlg‗an. 
1709-jɩlg‗ɩ hu`jjet boyɩnsha Taburshak sultannɩn` balasɩ Qayɩp sultan bar. Sonɩn` menen 
birge qaraqalpaqtɩn` patshasɩ bolg‗an Ɩrɩs Muxammed (Rɩsmambet) tuwralɩ aytɩladɩ. 
1722-jɩlg‗ɩ hu`jjetler boyɩnsha qaraqalpaqlardɩn` xanɩ ishim Muxammedtin` atɩn ko`remiz. 
Ol rus imperatorɩ Petr I menen xat alɩsqan sawda baylanɩsɩn ornatqan. 
XVIII a`sirdegi qaraqalpaqlardɩn` turmɩsɩnda jawgershilikler ko`p bolɩp turg‗an. Sonlɩqtan 
da qaraqalpaqlarg‗a qon`sɩ ma`mleketlerden ko`plegen tutqɩnlar tu`sken. Bul tuwralɩ ko`plegen 
tariyxɩy hu`jjetler saqlang‗an. Bular negizinen urɩs bendeleri bolɩp, olardɩn` ko`pshiligin orɩslar, 
qalmaqlar ha`m basqa da «musɩlman emes» adamlar qurag‗an. Urɩsta qolg‗a tu`sken tutqɩnlar 
baylɩq 
sɩpatɩnda 
sanalɩp, 
a`dette 
urɩw 
yaki 
qa`wimnin` 
basshɩlarɩna 
tapsɩrɩlg‗an. 
Qaraqalpaqlardag‗ɩ qullar basqa xalɩqlardag‗ɩday-aq u`y xizmetlerinde paydalanɩlg‗an. 
Qaraqalpaqlar arasɩndag‗ɩ qullardɩn` geypara o`zgeshelikleri bolg‗an. Olar o`z xojayinlerinen 
erkinlikke shɩg‗ɩp ha`tte sol jerlerde u`ylenip qalg‗an. Qaraqalpaqlar arasɩnda XIX a`sirde qul 
awɩllarɩ bolg‗anlɩg‗ɩ tuwralɩ aytɩwg‗a boladɩ. Olar keyinshelik jergilikli xalɩqlar menen aralasɩp 
sol jerdin` tilin ha`m da`stu`rin qabɩl etken. 
XVII a`sirdin` ekinshi yarɩmɩnan baslap qaraqalpaqlardɩn` bir bo`legi Sɩrda`ryanɩn` 
ten`izge quyatug‗ɩn to`mengi ha`m orta ag‗ɩmɩnda jasag‗an. Olardɩn` otɩrg‗an jerleri en` 
a`yyemgi waqɩtlardan baslap diyqanshɩlɩq ushɩn qolaylɩ qunarlɩ jerler bolg‗an. Olar 
(qaraqalpaqlar) bul jerdegi u`lken qalalar a`tirapɩnda jasap diyqanshɩlɩq, sharwashɩlɩq, 
o`nermentshilik ha`m basqa da xojalɩqtɩn` tu`rleri menen shug‗ɩllang‗an. 
XVIII a`sirdin` birinshi yarɩmɩnda rus sayaxatshɩlarɩ D.Gladishev ha`m N.Muravin 
qaraqalpaqlardɩn` arasɩna kelip, olardɩn` diyqanshɩlɩq penen shug‗ɩllanatug‗ɩnlɩg‗ɩn atap 
ko`rsetken. Olar batpaqlɩq jerlerdi qurg‗atɩp u`lken irrigatsiyalɩq jumɩslar ju`rgizgen. Jan`ada`rya 
ha`m Quwanda`rya boylarɩnda qurɩlg‗an ko`p sanlɩ irrigatsiyalɩq qurɩlɩslardɩn` bolg‗anlɩg‗ɩn 
ko`plegen sayaxatshɩlar jazɩp qaldɩrg‗an. 
Qaraqalpaqlar Sɩrda`ryanɩn` eki ta`repinde de jasap diyqanshɩlɩq etken. 0lar bul jerde 
g‗a`lle (biyday) arpa, tarɩ, salɩ ha`m basqa da eginler ekkenligin, o`ndirilgen g‗a`lleden o`z 
talaplarɩn 
qanaatlandɩrɩw 
menen 
birge, 
awɩsqanlarɩn 
qon`sɩ 
qazaqlarg‗a malg‗a 
almastɩratug‗ɩnlɩg‗ɩn atap ko`rsetken. 
Qaraqalpaqlardɩn` en` a`yyemgi da`wirden baslap ku`n ko`risinin` biri sharwashɩlɩq penen 

---

baylanɩslɩ bolg‗an. SHarwashɩlɩqqa qolaylɩ bolg‗an jerler Sɩrda`ryanɩn` ha`m A`miwda`ryanɩn` 
to`mengi eteklerinde og‗ada ko`p bolg‗an. Qaraqalpaqlar otɩrɩqshɩ turmɩs keshirgenlikten u`lken 
aymaqlarg‗a ko`ship qonɩp ju`re almag‗an. Sonlɩqtan da olar qɩs aylarɩna kerekli bolg‗an ot-
sho`p negizlerin tayarlawi kerek bolg‗an. Sɩrda`rya boylarɩnda, Aral ten`izi jag‗alarɩnda qalɩn` 
qamɩs ha`m pishenlerge tolɩ jerler og‗ada ko`p bolg‗an. Sonlɩqtan mallardɩn` en` tiykarg‗i azɩg‗ɩ 
olar ushɩn qamɩs bolg‗an. 
Qaraqalpaqlardɩn` ata-babalarɩnɩn` en` jaqsɩ ko`rip asɩrag‗anɩ iri qara mal bolg‗an. Qara 
mal olar ushɩn azɩq-awqat sɩpatɩnda ashlɩqtan saqlag‗an. Sonɩn` menen birge olardɩn` 
xojalɩg‗ɩnda qoylar ha`m eshkiler bolg‗an. 
Qaraqalpaqlardɩn` turmɩsɩnda at o`siriw u`lken a`hmiyetke iye bolg‗an. Atlardɩ xojalɩq 
ju`rgiziwde, transportta, a`skeriy maqsetlerde ken`nen paydalang‗an. Atlardɩ arbalarg‗a qosɩp 
ko`lik maqsetinde paydalang‗an. Sonɩn` menen birge u`y xojalɩg‗ɩnda esheklerden de 
paydalang‗an. Qaraqalpaqlarda sonlɩqtan at arba, eshek arba dep atalg‗an arba tu`rleri ken`nen 
saqlang‗an. 
Qaraqalpaqlarda 
XVII-XVIII 
a`sirlerdegi 
o`nermentshilik 
jag‗daylarɩ 
tuwralɩ 
mag‗lɩwmatlar ju`da` az ha`m geypara dereklerde qarama-qarsɩ 1698-jɩlg‗ɩ hu`jjetlerdin` 
ko`rsetiwi boyɩnsha qaraqalpaqlar Sɩrda`ryanɩn` to`menindegi qalalarda jasap, olardɩn` o`zleri 
ta`repinen qorg‗asɩn, mɩs, selitra o`ndirip shɩg‗arg‗an. Basqa bir hu`jjetlerde rudalardɩ eritiw 
ha`m da`rilerdi islep shɩg‗arɩw Buxaradan kelgen tutqɩnlar ta`repinen a`melge asɩrɩladɩ dep 
jazɩlg‗an. Qaraqalpaqlar otɩrg‗an aymaqlarda, atap aytqanda Qaratawda a`yyemgi da`wirlerden-
aq qorg‗asɩn islep shɩg‗aratug‗ɩn orɩnlar bolg‗an. XVIII a`sirde jasap o`tken Rossiyanɩn` belgili 
ma`mleketlik g‗ayratkeri I.Kirillov Sɩrda`ryanɩn` boylarɩnda qaraqalpaqlar qazaqlar menen birge 
bul jerdegi tawlardan qorg‗asɩn o`ndirip shɩg‗arg‗anlɩg‗ɩn ha`m olardan oqlar quyg‗anlɩg‗ɩn 
aytqan. Qaraqalpaqlardɩn` bul da`wirde ha`m onnan burɩnda da Sɩrda`rya boyɩndag‗ɩ a`yyemgi 
qalalarɩ bolg‗an. Tu`rkistan, Sɩg‗naq, Sayram qalalarɩ menen baylanɩsta bolɩwɩ olardɩn` 
turmɩsɩnda o`nermentshiliktin` rawajlanɩwɩna u`lken jag‗day jasag‗an. Sebebi, bul qalalar orta 
a`sirlerde belgili o`ner-ka`sip oraylarɩ bolɩp, Orta Aziyanɩn` Samarqand, Buxara, Xiywa ha`m 
basqa da qalalarɩ menen bekkem baylanɩsta bolg‗an. 
Qaraqalpaqlardɩn` o`nermentshilik islerinde kiyiz basɩw, gilem toqɩw, keste, bas kiyimi 
tigiw usag‗an isler ko`p bolg‗an. A`sirese teri iylep, bɩlg‗arɩ jasap, onnan har tu`rli zatlar er 
turmanlarɩn islegen. Sonday-aq ag‗ash ustalarɩ, temir ustalarɩ bolg‗an. Olar xalɩqqa za`ru`r 
bolg‗an kerekli zatlardɩ islegen. 
Qaraqalpaqlar arasɩnda bul da`wirde sawda qatnasɩqlarɩ ha`wij ala baslag‗an. Sawdagerler 
tuwralɩ awɩzeki xalɩq do`retpelerinde ko`plegen mag‗lɩwmatlar saqlang‗an. Sawda xojalɩq 
turmɩsɩn ko`teriwde u`lken a`hmiyetke iye bolg‗an. Olar XVIII a`sirde Tashkent, Samarqand, 

---

Buxara, Xiywa ha`m t. b. qalalar menen sawda islegen. Olar otɩrg‗an aymaqlardan sawda 
ka`rwanlarɩ Rossiyag‗a, Qɩtayg‗a ha`m basqa da ellerge o`tip turg‗an. Rossiya ta`repinen 
Orenburg sawda liniyasɩnɩn` qurɩlɩwɩ bul qalanɩn` Orta Aziya arqalɩ sawda qatnasɩg‗ɩnɩn` 
artɩwɩna alɩp kelgen. Endi Orta Aziyadan Orenburgqa sawda ka`rwanlarɩ tez-tez jiberilip 
turɩlg‗an. Qaraqalpaqlar usɩ qolaylɩ jag‗daydan paydalana bildi ha`m bunɩn` ayqɩn mɩsalɩ etip 
1722-jɩlg‗ɩ mɩn` tu`yeden ibarat bolg‗an sawda ka`rwanɩn jibergen. Bul ka`rwan sol waqɩttag‗ɩ 
siyasiy jag‗daylarg‗a baylanɩslɩ jolda irkilgen. Usɩ jɩlɩ ka`rwanlardɩn` elshileri Rossiyag‗a kelip, 
eki el arasɩnda sawda baylanɩslarɩnɩn` qa`wipsizligin ta`miyinlewge erisedi. 
Qaraqalpaqlar o`zlerinin` o`ndirgen zatlarɩ menen birge olar Buxaralɩ sawdagerlerdin` 
arasɩnda da`lda`lshilik xizmetin de orɩnlag‗an. A`sirese, olar Buxara ha`m basqa qalalarda 
o`ndirilgen qural-jaraqlardɩ alɩp satqan. 
Qaraqalpaqlar ha`m qazaqlar arasɩndag‗i sawda baylanɩslarɩ XVIII a`sirde ku`shli bolg‗an. 
Qazaqlarda sharwashɩlɩq tu`rleri: qoy o`siriw ha`m tu`yeshilik bolsa, al qaraqalpaqlarda: 
diyqanshɩlɩq ha`m iri qara mal o`siriwshilik bolg‗an. Bul jag‗day qazaqlar menen 
qaraqalpaqlardɩn` xojalɩq zatlarɩnɩn` almasɩwɩn talap etken ha`m eki xalɩq arasɩnda sawda 
baylanɩslarɩnɩn` ku`sheyiwine alɩp kelgen.
Qaraqalpaqlar arasɩnda bul da`wirde islam dini Xojaaxmet YAssawi talimatlarɩ ken` 
taralg‗an. Meshit medreseler qurɩlg‗an. Xojalardɩn` roli ku`sheygen. Islam dini menen birge 
zardushtiylik dini qaldɩqlarɩ saqlang‗an.
XVIII 
a`sirdegi 
qaraqalpaqlardɩn` 
kiyim-kenshekleri 
ha`zirgi 
qaraqalpaqlardɩn` 
kiyimlerinen ayɩrɩm o`zgesheliklerge iye bolg‗an. Ol da`wirde qaraqalpaqlar basɩna qoy terisinen 
ju`nin sɩrtɩna qaratɩp tigilgen bas kiyim kiygen. Bul bas kiyimler sho`girme yamasa qurash dep 
atalg‗an. 
Ilimpazlardɩn` aytɩwɩna qarag‗anda qaraqalpaqlar usɩnday bas kiyim kiygenligi sebepli 
«qaraqalpaqlar» dep atalg‗an. Bul bas kiyimlerden basqa taqɩya dep atalg‗an bas kiyim bolg‗an. 
Olar o`zinin` o`zgesheligi menen basqa xalɩqlardɩn` kiyimlerinen ayɩrɩlɩp turg‗an. U`sti 
kiyimlerden ko`ylek, ishtan bo`zden toqɩlg‗an gezlemeden islengen. SHekpen tu`ye ju`ninen, 
shapan paxtadan islengen. Qɩstɩn` ku`nleri qoy terisinen tigilgen ton kiyetug‗ɩn bolg‗an. Bul 
da`wirde hayal-qɩzlar kiymeshek dep atalg‗an bas kiyim kiyetug‗ɩn bolg‗an. Kiymeshek bul 
ju`da` sulɩw etip bezelgen, aldɩ betinde kelinshektin` beti turatug‗ɩnday ashɩq bolg‗an. Qɩzɩl 
tawardan tigilgen kiymeshekti turmɩsqa shɩg‗ɩp atɩrg‗an qɩz o`zinin` a`kesinin` u`yinde tayarlap, 
ku`yewinin` awɩlɩna kelgen waqɩtta kiyetug‗in bolg‗an. Qɩzlar turmɩsqa shɩg‗aman degenshe 
basɩna sa`wkele kiyip ju`rgen. Biraq sa`wkeleni ha`mme emes, al tek g‗ana baydɩn` qɩzlarɩ 
kiyetug‗ɩn bolg‗an. Hayal-qɩzlar ko`binese qɩzɩl ha`m ko`k tu`rdegi ko`yleklerge qɩzɩg‗atug‗ɩn 
bolg‗an. Bunday kiyimler tiykarɩnan bo`z tawarlardan tigilgen. 

---

Bul da`wirde qaraqalpaqlar arasɩnda folklorlɩq shɩg‗armalar u`lken a`hmiyetke iye bolg‗an. 
Xalɩq toy-merekelerde ha`m basqa da jiyɩnlarda folklorlɩq miyraslardɩ aytɩw arqalɩ kewil 
ko`tergen. Bunday folklorlɩq shɩg‗armalardan an`ɩzlar, da`stanlar, ertekler, qosɩq ha`m 
tolg‗awlar, naqɩl ha`m maqallar, jan`ɩltpashlar, ha`r qɩyli aytɩslar, ku`ldirgi so`zler bulardɩn` 
barlɩg‗ɩ xalɩqtɩn` ruwxɩy azɩg‗ɩ bolg‗an. Usɩ folklorlɩq miyraslar arqalɩ xalɩq jas a`wladqa o`zinin` 
da`stu`rlerine sa`ykes ta`rbiya bergen. An`ɩz ha`m da`stanlar, ertekler tu`rinde xalɩqtin` tariyxɩ 
atadan-balag‗a berilip kelgen. A`sirese xalɩqtɩn` tariyxɩn u`yreniwge u`lken itibar berilgen. Ha`r 
bir adam o`zinin` urɩwɩn, jeti atasɩna shekemgi babalardɩn` kim ekenligin biliwi sha`rt bolg‗an. 
Ha`r urɩwdɩn` shejiresi bolg‗an. SHejireshiler ha`r qanday adamnɩn` babalarɩnɩn` kim ekenligin 
ha`m olardɩn` qanday adam bolg‗anlɩg‗ɩn aytɩp beretug‗ɩn da`rejede mag‗lɩwmatqa iye bolg‗an. 
Xalɩq arasɩnda baqsɩlar u`lken hu`rmetke iye bolg‗an. Xalɩqtɩn` arasɩndag‗ɩ ha`r qanday 
toy-merekeler baqsɩlardɩn` qatnasɩwɩnda o`tkerilgen. Ha`r qanday baqsɩ sol da`wirdegi xalɩqqa 
belgili bolg‗an namalardɩ duwtarda atqarɩp, da`stanlardɩ ha`m xalɩq qosɩqlarɩn keshten baslap 
tan` atqansha tɩnbastan, bir qosɩqtɩ eki ma`rte qaytalamastan aytatug‗ɩn bolg‗an. Jɩrawlar da bul 
da`wirde u`lken abɩrayg‗a iye bolg‗an. Jɩrawlar qobɩzdɩn` namasɩna salɩp xalɩq arasɩndag‗ɩ 
da`stanlardɩ ta`sirli tu`rde atqaratug‗ɩn bolg‗an. Bul da`wirde jɩrawlar Alpamɩs, Edige, Qoblan, 
Qɩrq qɩz t.b. da`stanlardɩ xalɩq arasɩnda ken`nen jɩrlag‗an. Qaraqalpaqlardɩn` arasɩndag‗ɩ 
tolg‗awlar tiykarɩnan jɩrawlardɩn` atqaratug‗ɩn qosɩqlarɩnan bolɩp esaplang‗an. 
Jiyen jɩ raw Am anlɩ q ulɩ (1730 -1784) XVIII a`si rdegi bel gil i bol g‗an ataqlɩ 
jɩrawl ardɩ n ` biri , qaraqalpaq a`debi yatɩ n ɩn ` ko`rnekli wa`kili . Ol qaraqal paq
a`debi yatɩ nɩn ` rawajl anɩ wɩn a salm aqlɩ u `l es qosqan talantlɩ sha yɩ rlard ɩn ` biri. Onɩn` 
shɩg‗armalarɩ bizin` ku`nimizge shekem awɩzsha tu`rde jetip kelgenligi sebepli onɩn` 
shɩg‗armalarɩnɩn` az g‗ana bo`limi bizge miyras bolɩp qalg‗an. Onɩn` bizge jetip kelgen 
tolg‗awlarɩ «Posqan el», «Ullɩ taw» poemalarɩnɩn` mazmunɩ Jiyen jɩrawdɩn` teren` oylɩ, sheber 
so`zli shayɩr ekenligin ko`rsetedi. 
Ol o`zinin` shɩg‗armalarɩ arqalɩ o`zinin` jasag‗an da`wirindegi xalɩqtɩn` awɩr ta`g‗dirine 
da`rtles bolɩw arqalɩ xalɩqtɩ jigerli bolɩwg‗a jeteleydi. Onɩn` «Posqan el», «Ullɩ taw» 
shɩg‗armalarɩ xalɩqtɩn` basɩnan keshirgen jawgershilik azaplarɩn su`wretleydi. Bul shɩg‗armalarɩ 
tariyxɩy waqɩyalardɩn` ta`riypleniwi tariyxɩy derek retinde bu`gingi a`wlad ushɩn og‗ada 
a`hmiyetli. 
Ol zamanɩnda qaraqalpaq da`stanɩ Edige, Qoblan, Alpamɩs, Qurbanbek, Qɩrq qɩz 
da`stanlarɩn xalɩq arasɩnda jɩrlag‗an. Ilimpazlardɩn` pikirine qarag‗anda Qɩrq qɩz da`stanɩ 
da`slebinde Gu`layɩm da`stanɩ dep atalg‗an. Onɩ xalɩq an`ɩzlarɩ ha`m o`zinin` fantaziyasi 
tiykarinda Jiyen jɩraw do`retken. 
Jiyen jɩraw Qaraqalpaqstan aymag‗ɩnda, O`zbekstannɩn` Samarqand, Buxara jerlerinde 

---

jɩrawshɩlɩq etken. Onɩn` qa`biri eski Ko`ko`zek boyɩnda Qabaqlɩ ata qoyɩmshɩlɩg‗ɩnda saqlang‗an. 
Onɩn` qa`birine qaraqalpaq ma`deniyatɩnɩn` iri wa`kili retinde respublikamɩz ta`repinen estelik 
ornatɩlg‗an.