O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Н
2
(OАuCl
2
) q
izil zangori eritmasi xosil buladi. Oltin 
xloridni 185-190°C da qizdirganda
АuС1→ АuС1+ С1
Oltin xlor tuzi sarik-limon rangli kukun, uchmaydi va uy xaroratida 
buglanmaydi, suvda yaxshi parchalanadn va oltin xlorid
3АuС1= Аu + АuС1
3 
hosil buladi. 
Bu reaksiya issiqda tezroq boradi. Oltin, xlor turli qaytaruvchilar
oltingugurt, angidrid gazi, ko’mir bilan qalay xlori bilan, tellur gidrazin va shavel 
kislotasi bilan metall xoligacha qaytariladi.
Oltin kislorod bilan ko’kimtir va binafsha rang Au
2
O, hamda qora rangli
kukunni hosil qiladi, hosil bo’lish reaksiyasi:
2AuCl+K
2
CO
3
+2H
2
O→Au
2
O+H
2
CO
3
+2KCl+H
2
O
 
Xosil bo’lgan Au
2
O oltin ikki oksidi 250°C metall holiga va kislorodga 
parchalanib ketadi: (Au
2
O→ Au+1/2O
2
);
Oltin oksidi quyidagi reaksiya bilan olinishi mumkin: 
2AuCl
3
+3Mg(OH)
2
→Au
2
O
3
+3MgCl
2
+3H
2
O
 
 
6.2. Oltin minerallari 
Oltin tarkibli rudalar moddiy tarkibi bo‘yicha katta hilma-hillik bilan 
tavsiflanadi. Ayrim rudalarning 90 % massasini kvars tashkil etadi, boshqa turdagi 
rudalarda kvars bilan birga, rudalarda temir oksidlari (29% gacha), karbonatlar 
(20-30% gacha), barit (56-60 % gacha), turmalin (50% gacha) minerallari 

---

166 
uchraydi. Oltin tarkibli rudalarda sulfid minerallarning (asosan FeS
2
, Fe
n
S
n+1
) 
miqdori keng chegarada o‘zgarishi mumkin 0 dan 80% gacha. 
Shunindek rudalarda ma’lum miqdorda boshqa minerallar va sig‘im poroda 
(granit, diorit, slanets va b.) ham uchraydi. Oltin tarkibli rudalar, ruda tarkibidagi 
oltinning granulometrik tarkibi va oltinni minerallar bilan assotsiatsiyalanganligi 
(minerallarning tarkibida mavjudligi) bilan, bir biridan farqlanadi. 
Texnologik nuqtai nazardan, oltin tarkibli rudalarning asosiy belgilovchi 
tavsiflari quyilagilardir: 
- oltin bilan bir qatorda ruda tarkibida sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa 
foydali komponentlarning mavjudligi; 
- sulfidli rudalarga nisbatan, oksidli rudalarning ko‘p miqdorda bo‘lishi, ya’ni 
rudaning oksidlanish darajasi; 
- ruda tarkibida qayta ishlash texnologiyasini qiyinlashtiruvchi komponentlarning 
mavjudligi;
- ruda tarkibidagi oltinning tavsifi, birinchi novbatda oltin donachalarning yirikligi. 
Tarkibida foydali komponentlarning mavdjudligi bo‘yicha rudalar 
quyidagilarga bo‘linadi: oltin rudalari; oltin-piritli rudalar; oltin-marg‘imushli 
rudalar; oltin-kumushli rudalar; oltin-misli rudalar; oltin-surmali rudalar; oltin-
uranli rudalar; oltin-polimetallik rudalar. 
Oltin-polimetallik rudalarga, tarkibida oltindan tashqari ikki va undan ko‘p 
sanoat ahamiyatiga ega qimmatbaho komponetlar (Cu, Pb, Zn, Ag, pirit, barit va 
boshqalar) mavjud rudalar kiradi. 
Tarkibida 60% dan ko‘p kvars 
va 12% gacha glinozyom bo‘lgan 
oltin tarkibli rudalar ko‘pincha 
pirometallurgik zavodlarda flyuslar 
sifatida qo‘llaniladi. Bu turdagi 
rudalar oltin-kvarsli rudalar deb 
nomlanadi, chunki bu rudalarda 
sanoat ahamiyatiga oltin va kvars 
6.1-rasm. Kvars tarkibidagi oltinni ko’rinishi

---

167 
ega (6.1-rasm).
Oltin-qo‘rg‘oshinli, oltin-ruxli, oltin-tellurli, oltin-vismutli, oltin-volframli, 
oltin-baritli va oltin-tkrmalinli rudalar kam bo‘lganligi sababli, ular unchali sanoat 
ahamiyatiga ega emas va rudalarni sinflanishida hisobga olinmagan. 
Oksidlanish darajasi bo‘yicha oltin tarkibli rudalar birlamchi (sulfidli), 
qisman oksidlangan (aralashgan) va oksidlangan turlarga bo‘linadi. Eng ko‘p 
sanoat ahamiyatiga tarkibida 0,2 dan 90 % gacha sulfidlarni mavjud bo‘lgan 
birlamchi rudalar ega. Ayrim rudalarda ma’lum miqdorda oksidlangan minerallar 
ham mavjud. 
Oksidlangan rudalarning tarkibida ko‘p miqdorda temir oksidlar va boshqa 
metallarning oksidlari mavjud. Bu rudalar turiga shlamli va tuproqli rudalar kiradi. 
Bu turdagi rudalarda sulfidlari yo‘q, yoki ularning miqdori judayam kam va 
amadiy ahamiyatga ega emas.
Qisman oksidlangan rudalarning tarkibida sulfid minerallar bilan bir qatorda 
oksidlangan temir minerallari va boshqa metallarning oksidlangan minerallari 
mavjud.
Oltin tarkibli rudalarni qayta ishlash jarayonlarini qiyinlashtiruvchi ruda 
tarkibidagi birikmalarga quyidagilar kiradi: mis (xalkopirit va xrizokoladan 
tashqari) va surma minerallari, pirrotin, ko‘mirli moddalar, selen va tellur 
birikmalari. 
Oltinning kimyoviy birikmalari bo‘lgan minerallardan quyidagilar aniq: oltin 
telluridlari (kolaverit AuTe
2
, silvanit AuAgTe
4
, krennerit AuAgTe
2
, petsit 
Ag
3
AuTe
2
va b.); aurostibit AuSb
2
. Oltinning minerallari 6.2-jadvalda keltirilgan. 
Oltinning barcha aniqlangan mineral ko‘rinishlaridan (20 ortiq), asosiy sanoat 
ahamiyatiga tug‘ma oltin ega. Qolgan minerallarda kam uchraydi. 
6.2. - Jadval. 
Oltin minerallari